Ouderenparticipatie. Erbij blijven horen zonder verlies van eigenheid en waardigheid. Hoe doe je dat? Dat was het thema van het door Leyden Academy georganiseerde symposium ‘’The Art of Belonging’’. De bijeenkomst vond plaats op 23 juni in de Pieterkerk te Leiden. 

Ouderenparticipatie. Erbij blijven horen in de maatschappij zonder verlies van eigenheid en waardigheid is niet zo vanzelfsprekend. De samenleving legt de nadruk op jong en vitaal zijn. Het symposium ‘’The Art of Belonging’’ rekende af met deze gedachte.

Ouderenparticipatie en de visie van Tineke Abma

Het symposium ‘’The Art of Belonging’’ vormde de entree naar de oratie van prof.dr. Tineke Abma. Zij werd benoemd tot hoogleraar Ouderenparticipatie. Een belanrijk item want na je 67e krijg je te maken met processen van uitsluiting.
”Ouderen worde vaak benaderd vanuit hun beperkingen. En dat terwijl ze nog wel veel kunnen en willen,” zegt Abma. Ze wil niet práten over ouderen, maar ze echt laten meedoen. ”Ze moeten voelen dat ze welkom zijn en dat we ruimte voor ze maken,’’ zegt ze.
Dit komt ook naar voren in het digitaal leerprogramma  “Silver Starters’’ voor 50 plussers. Als deelnemer van dit programma vormde dat voor mijzelf de opmaat naar mijn blog Verder op Weg.

Inclusieve samenleving: ik dans dus ik besta

Een maatschappij die niemand uitsluit. Zo’n inclusieve samenleving beoogt de Leyden Academy. Daarom steunt ze ook het initiatief van Marx Vlemmix. Met zijn inclusieve danstheater brengt hij verhalen over moed, schoonheid, liefde & hoop.
De betekenis daarvan zagen we tijdens het symposium ‘’The Art of Belonging.’’
Ik zag geen strak gestroomlijnde lichamen maar mensen die leden aan Parkinson en Multiple Sclerose “Dansen is niet alleen iets voor perfecte lichamen’’, stelt Abma. “Dansen is voor iedereen en universeel plus heilzaam in alle culturen.’’

Ouderenparticipatie en de verbindende kracht van kunst

Het op latere leeftijd mee blijven doen is een kunst op zich. ‘’Mensen spreken me vaak aan op wat ik was. Maar ik heb nu de kans om nog van alles te doen’’, vertelde Pauline Meurs.(Voormalig hoogleraar gezondheidszorg Erasmus Universiteit Rotterdam).
Meurs sprak van een ‘’tussenland’’ na je pensionering. “Je neemt afscheid van een bepaalde levensfase. En dat terwijl je nog niet aan iets nieuws bent begonnen. Je moet ontdekken wie je bent. Los van de vraag wat je wilt worden.’’
Jet Bussemaker (hoogleraar beleid en maatschappelijke impact) wees op individuele  verschillen. “Sommige mensen van 67stoppen met werken maar anderen beginnen aan een derde levensfase. Die beschikken nog over voldoende energie. Ook je woonplek en vroegere werk zijn van invloed.’’

De mannelijke blik

Ouderenpartcipatie. Hoe blijf je erbij horen in de maatschappij? Ik herinner me nog het jaar 2002. Ik werd toen 50. Mannen keken me niet meer na. Ze keken weg bij het zien van mijn persoontje. Ze zagen me niet meer staan. En ik schaamde me voor mijn leeftijd. Nu op mijn 70^e vind ik het allemaal wel best.
Over deze manlijke blik sprak prof. Aagje Swinnen. Ze nam daarbij als voorbeeld de Franse kunstenares Louise Bourgeois (Parijs, 25 december 1911 – New York, 31 mei 2010). Ze raakte wereldberoemd met haar monumentale beelden van spinnen.
Tot in haar laatste levensjaren speelde ze met de beeldvorming van de oudere vrouw. Ze dreef de spot met de macht van de manlijke blik door daaraan te ontsnappen. Zo liet ze zich als 90plusser zelfs fotograferen met een enorme fallus onder haar arm.

Leyds Lintje voor roze Nederland 50+ ambassadeur

Ouderenparticipatie. Er in de maatschappij bij willen horen zonder verlies van eigenheid en waardigheid. Dat verlangen geldt ook voor de LHBTIQ+gemeenschap. De 86-jarige Magda Römgens zet zich hiervoor in met Tour d’Amour.
Voor dit bijzondere initiatief ontving Magda het Leyds Lintje. Ze kreeg het opgespeld door wethouder Fleur Spijker. Met dit lintje toont Leyden Academy haar waardering voor bijzondere initiatieven in de ouderenzorg.
“Wat is Tour d’Ámour?’’ wilde dagvoorzitter prof.dr David van Bodegom weten. “Dat is een van de leukste dingen die je als oudere mag doen’’, antwoordde Magda ad-rem.
In haar speech wees Magda op het belang van uit de kast komen. “Er is nu wel meer openheid dan in mijn jeugd. Maar bij ouderen leeft nog wel de angst van toen. Liefhebben op niet traditionele manier is nog steeds niet helemaal geaccepteerd.’’

Participatiekoor

Tot slot van het symposium over ouderenparticipatie werden we verrast door het Participatiekoor. Mantelzangers zongen samen met mensen met dementie onder meer hoogtepunten uit de Mattheüs Passion. Het Holland Symfonie Orkest begeleidde hen daarbij. Het geheel stond onder coördinatie van Erik Zwiers.
Erik volgde twee jaar lang mensen met dementie en schreef daarover een boek. Daarbij raakte hem vooral de vraag: ‘’Ik mankeer wat aan mijn hoofd, maar men doet alsof ik geen armen en benen meer heb. Doe ik nog wel mee?”
Deze zin inspireerde hem vijf jaar geleden tot het oprichten van het Participatiekoor. Samen met Café Chantant uit Haarlem verwenden ze ons op 23 juni met een prachtig concert.

Samen zingen

Samen zingen is het mooiste wat er is.  Onder dit motto nodigde de dirigent ons uit om vooral mee te zingen. Zover kwam ik niet. Ik kreeg tranen in mijn ogen en een brok in mijn keel bij het zien wat zingen met dementerenden kan doen. Want wat gebeurde er?
Het concert opende met gitarist en zanger Franc Janssen uit Haarlem. Hij lijdt aan de ziekte van Alzheimer en moet steeds meer dingen en activiteiten loslaten. Wat blijft is zijn prachtige stem. Ingetogen zong hij ‘’Het tuinpad van mijn vader.”
Daarna zette het Participatiekoor in met ‘’Als ik dan moet schuilen Mag ik dan bij jou..?’’  van Claudia de Breij. Het symboliseerde voor mij het zoeken naar hulp in de voor hen zo anders geworden wereld. Tja, vandaar dat ik even niet mee kon zingen. Voor mij was dit het hoogtepunt van het symposium ‘’The Art of Belonging.’’

Ouderenparticipatie. Over initiatieven die dat mogelijk maken

• Het Danstheater van Marc Vlemmix beoogt een samenleving met minder oordelen over maar wel met meer omkijken naar elkaar. In zijn theater dansen mensen met Parkinson en Multiple Sclerose.
• Tour d’Amour zijn door drie personen vertelde levensverhalen om in verpleeghuizen meer begrip te kweken voor roze ouderen.  
• Het Participatiekoor gaat samen zingende de dementie te lijf.
• In Café Chantant te Haarlem zingen mensen met Alzheimer en hun mantelzorgers samen.
• Het symposium ging vooraf aan de oratie van prof. dr. Tineke Abma over De Kunst van Verbondenheid.
• Het boek ‘’Welke dag is het vandaag?’’(Boeken van Rina, juni 2022)  van Rina Stam geeft een indringend beeld van de belevingswereld van mensen met dementie. 
• Sommige ouderen kiezen voor een zelfgekozen levenseinde. Zo bleek tijdens het 50 jarige bestaan van de Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie.

Wist je dat?

 Wist je dat Galerie LUMC ‘The Art of Belonging’  presenteert? Deze tentoonstelling over ouderenparticipatie is te zien tot 21 augustus 2023. In deze expositie staat de ouder wordende mens centraal. Wat betekent het om oud te zijn in onze samenleving? Elf kunstenaars geven daarop hun kijk. De tentoonstelling is een unieke samenwerking tussen het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en Leyden Academy on Vitality and Ageing.