Grimbergen staat bekend om haar door Norbertijnen bewoonde abdij. Met als bouwjaar 1128 is dit het oudste nog bewoonde klooster ter wereld. Tot drie keer toe ontstond er brand. Als een feniks verrees ze steeds weer uit haar as. Om hun levensonderhoud te voorzien, brouwen de kanunniken bier.

Als bestuurslid afdeling Nederland van Pro Petri Sede Benelux woonde ik op 23 maart de algemene ledenvergadering bij. Deze vond plaats in de abdij van Grimberg. We spraken over het voor september geplande pausbezoek aan België. Na afloop nam prior Johan Goossens mij mee naar de brouwerij. Ook gaf hij mij het rijk geïllustreerde en zeer informatieve boek ‘’De Vierde Feniks: Bier en Abdij van Grimbergen door de eeuwen heen”. Vanuit deze bron schreef ik dit artikel.     

Abdij van Grimbergen en de Norbertijnen

De Norbertijnen verwijzen met hun witte kleed naar de Verrijzenis van Christus. Hun lijfspreuk is Ardet nec Consumitur ( brandt maar wordt niet verteerd). Dit staat samen met de feniks op het etiket van elk flesje Grimbergen bier. De spreuk staat voor de Grimbergse identiteit.
Kort na haar ontstaan in 1128 ontbrandde in 1139 de Grimbergse oorlogen. De graven van Leuven streden tegen de edelen van Berthout. Zij waren heer van Mechelen en Grimbergen. De Norbertijnen schaarden zich aan de zijde van Berthout. Zowel in 1142 als in 1159 ontstond er brand.

Grimbergen en Norbertus van Gennep

Op 2 oktober 1159 kwam er vrede met als grote winnaar de graaf Godfried III  van Leuven. Hij verleende de Norbertijnen Gemeenschap gratie. Ook bood hij hen bescherming.
Daarmee verzekerde hij niet alleen de steun van de abdij maar ook van Berghout. Op verzoek van de heren Berthout had de Norbertus van Gennep (1080 – 1134) de abdij in 1128  opgericht.
Dankzij vele giften werd zijn abdij na 1159 rijk. De Norbertijnen leefden en leven volgens de regel van de H. Augustinus uit de 4^e eeuw. Vanuit een hart vol naastenliefde lag en ligt daarbij het accent op het doen van pastoraal werk.

Grimbergen, abdij en bier sinds 1128

Vanaf het begin brouwden de Norbertijnen bier. Het water kwam eerst uit de aangrenzende Maalbeek. In de 16^e eeuw raakte deze vervuild en sloegen ze zelf een put. Deze levert nog steeds kristalhelder en zuiver water. Verder bezat de abdij eigen graanvelden en molens.
Ze verbouwden zelfs tot de 15^e eeuw wijn voor de H. Mis en eigen consumptie. De wijnbouw verdween door klimaatverandering. Ook bracht tarwe voor de boeren meer op. Wijn maakte plaats voor bier.
De Norbertijnen voorzagen in hun eigen levensonderhoud door de verkoop van hun oogst. Een andere inkomstenbron was het bedienen van altaren. In ruil voor een altaar leverden ze gratis brood en bier. Samen met de abdij van Affligem verwierven ze zo in Brabant bijna alle altaren.

Grimbergen en de Spaanse furie

Tijdens de 80-jarige oorlog (1568 – 1648) kampte de abdij opnieuw met zwaar weer. Door Brabant raasde de Spaanse furie. Tussen 4 en  8 november 1576 plunderden Spaanse soldaten de stad Antwerpen. Boeren ontdoken de aan de abdij verschuldigde tienden (belasting). De abdij raakte beschadigd en de rest brandde in 1579 af.
In 1586 kreeg de abt van Grimbergen toestemming om goederen te verkopen. ‘’Anders zullen wij genoodzaakt zijn ons convent van armoede te scheiden en van malkander te separeren,’’ stelde hij. De Norbertijnen verlieten de abdij en keerden in 1600 terug naar Grimbergen. Het klooster was echter onbewoonbaar verklaard. .
Pas in de eerste helft van de 17^e eeuw konden de Norbertijnen zich er weer vestigen.
De abdij kocht een vergulde feniks als symbool voor haar tweede wederopstanding. Abt Carolus Fernandez de Velasco opende in 1654 een nieuwe abdijbrouwerij.     

Grimbergen en de Spaanse successieoorlog

De Spaanse successieoorlog bracht in de eerste helft van de achttiende eeuw weer onrust in het land van Grimbergen. Velden bleven onbewerkt. Door de misoogsten daalden de inkomsten van de abdij.
De in 1660 begonnen bouw van de Abdijkerk viel stil. Soldaten bivakkeerden van 1745 tot 1748 in de abdijgebouwen. Onder dwang gaven de Norbertijnen hen te eten en te drinken.
In 1755 kwam er rust en herstel van de abdij. Abt Jean-Baptist Sophie kocht werken van Vlaamse meester. Ook verfraaide hij de sacristie tot nog steeds een van de mooiste van België. De brouwerij kreeg onder andere een nieuwe koel- en hopbak.

Franse revolutie

Tijdens de Franse Revolutie (1789 – 1799) nam de staat in 1789 het materieel beheer over. Dit  wegens de steun van de abdij aan de opstandelingen tegen de Fransen.
Een aantal Norbertijnen sloeg op de vlucht. De abt van Grimbergen vermomde zich als lakei en ontsnapte achterop de koets van een Hollandse officier. De Fransen eisten geld van de abdij en ontmantelden hun brouwketels. Het  koper daarvan gebruikten ze voor hun strijd. Ook mocht er geen tarwe meer worden gebruikt.
In 1796 stopte de brouwerij van Grimbergen. In datzelfde jaar schaften de revolutionairen alle kloosters en abdijen af. Vanaf 6 oktober 1796 stonden alle kerkelijke bezittingen ter beschikking van de natie.  

Consul Napoleon

Met de komst van keizer Napoleon (1799-1804) keerde het tij. Op 27 juni 1801 kwamen er weer kerkdiensten in de abdijkerk. Van 9 juni tot 6 augustus 1803 maakte  Napoleon een tocht door België. Enkele honderden boeren te paard begeleidden de stoet met vooraan de koets.
Daarbij kregen ze het verzoek om hun paarden geen bier te geven. Dat zou de dieren onstuimig maken. Intussen bleef er van de abdijgebouwen in Grimbergen weinig over. Wat bleef is de nu nog bestaande poort in de Abdijstraat en enkele stallen. De kerk was zwaar beschadigd.

Abdij van Grimbergen na 1830

Pas na de Belgische onafhankelijkheid in 1930 en een liberale grondwet herstelde de abdij zich. Voor de derde keer steeg de feniks uit haar as omhoog. In 1834 keerden tien Norbertijner priesters en een broeder terug. In 1840 kreeg de abdij haar titel canonieke instelling terug. Wegens geldgebrek brouwden ze na 1796 niet meer.
Sinds 2019 brouwt Abdij Grimbergen weer. Het recept is hetzelfde als in 1128 ondanks een moeilijk leesbare tekst. Het recept werd enkele jaren voor 2019 ontdekt. De informatie stond in oude eeuwenlang in de abdijbibliotheek opgeslagen geschriften. Daarmee herrees de feniks voor de vierde keer.

Volgens het boek ‘’De Vierde Feniks’’ leidt elk eind naar een nieuw begin. ‘’De veerkracht van de mens, gelovig of niet gelovig, is onuitputtelijk. De gebouwen kunnen dan wel branden, de leer die de Norbertijnen uitdragen en het voorbeeld dat zij zelf geven, getuigt van de overwinning van het leven op de dood,’’ lees ik in dit prachtige boek.  

Meer over Abdij Grimbergen

• Bron voor dit artikel: Het rijk geïllustreerde naslagwerk ‘’De vierde feniks: bier en de abdij van Grimbergen door de eeuwen heen.’’  Het monumentale boek telt 196 pagina’s, inclusief een register van 17 pagina’s. Prijs 27,50 euro. Uitgever: Abdij der Norbertijnen van Grimbergen vzw. 2021. 
• De vereniging Pro Petri Sede komt voort vanuit de Zouaven. Zij trokken van 1860-1870 ten strijde voor de paus. Evenals deze oud-strijders zetten leden van PPS zich nu nog vol vuur in voor de opvolger van Petrus. Naar het voorbeeld van paus Franciscus komen we op voor de zwaksten. Ook steunen wij de pauselijke projecten voor vrede en ontwikkeling.
• Een deel van de gebouwen van de Abdij van Grimbergen is sinds 1997 ingericht als abdijbiermuseum. Het aanpalende bar & restaurant Fenikshof schenkt het bier van Grimbergen en heeft een verfijnde Belgische keuken. 
• Vanuit Oudenbosch trokken drieduizend Nederlandse jongeren tussen 1865-1870 ten strijde voor de paus.

Wist je dat?

Wist je dat levensbeschrijvingen van heiligen soms vertellen over gistwonderen? Volgens deze verhalen bezaten zij bijzondere krachten om bier te zuiveren en te laten gisten. Pas bij het begin van de 15^e eeuw verkreeg men inzicht in het gistingsproces.

Kijk voor meer informatie op de website van de Abdij Grimbergen.