Uitvaart (funerair) en culturele tradities in Suriname en Nederland stonden centraal tijdens een symposium van Ma Jong. Tot deze stichting nam uitvaartverzorgster Mariska de Jong in 2021 het initiatief. De bijeenkomst vond plaats op 15 maart 2025 in Phil Haarlem.

Even stond ik in dubio. Zouden we wel of niet naar dit symposium over uitvaart gaan? Twee dagen eerder vertelde de uroloog dat mijn man Peter lijdt aan kanker. We besloten om er niets aan te laten doen. We willen alleen nog zo veel mogelijk genieten van het leven.
Daarom speelde ik zelf even met de gedachte om thuis te blijven. Toch besloten we te gaan wegens onze  vriendschap met Mariska. Zij is een afstammeling van de Marrons. Deze waren de eerste tot slaafgemaakten van Suriname en kwamen oorspronkelijk uit Afrika

Muziek bij uitvaart diep verankerd

Op verzoek van Mariska de Jong liep ik mee in de stoet van een Surinaamse uitvaart. Vanaf de Grote Bavo droegen dragers een lege doodskist naar Phil. Voorop liep de Bazuin van Baas Berg uit Haarlem.
Volgens Mariska de Jong zit uitvaartmuziek in de traditie en spiritualiteit van de Surinaamse cultuur. ‘’De muziek varieert afhankelijk van de etnische en religieuze achtergrond van de overledene en diens familie.’’
Volgens traditie zwaaien de dragers zwaaien met de kist als jongleurs in een circus. Daarmee brengen ze boze geesten op een dwaalspoor. Zoals geesten in alles rond de uitvaart een belangrijke rol spelen. Al dansend bereikten we  Phil.   

Symposium over uitvaart opende met het Wilhelmus

Daar zongen de vooral uit Surinamers bestaande aanwezigen eerst het Surinaamse volkslied en daarna het Wilhelmus. Gespreksleider Miriam Griffith-Rodrigues sprak vervolgens het welkomstwoord.
Naast de doodkist roffelde de Surinamer Carlo Hoop op de Apintidrum. Zo geven ze in Suriname een overlijdensbericht door. Op het ritme verspreidt zich de droeve boodschap. Vaak gebeurt dat naast een rivier om zo het geluid verder te verspreiden naar andere dorpen.  

Rituelen voor uitvaart bij de Marrons

Daarna was het tijd voor het openen van een expositie over uitvaartrituelen van de marrons. Daarbij speelt vooral traditioneel eten een belangrijke rol.  Het voedsel herinnert aan de voorouders van de Marrons.
‘’Op de vlucht vanaf de plantages overleefden zij dankzij eetbare planten. Van de inheemse bevolking leerden ze veel over het Surinaamse oerwoud’’, vermeldde een tekstbord.     

Vrijstatig Volkje

Een optreden van het Vrijstatig Volkje opende het programma in de Kleine Zaal. Dat begreep ik niet. Want wat had dit te maken met de traditie van uitvaart? Doorgaans treedt deze traditionele dans-en muziekgroep op om mensen te vermaken.
Nieuwsgierig naar het waarom stelde ik deze vraag aan gespreksleider Miriam Griffith-Rodrigues. Zij wees mij erop dat Surinamers ook respect tonen voor de tradities van het land waar ze wonen.

Nederlandse traditie

Tot de Nederandse tradituie behoort ook een optreden van het Vrijstatig Volkje Dit bestond in de Middeleeuwen uit sprookjesachtige figuren. Deze maakten muziek en dansten vrolijk in het rond.
Steeds op zoek naar plekken om daar de sfeer te verhogen en mensen te vermaken. Zoals ook nu tijdens dit symposium over uitvaart en culturele tradities. Daartoe behoorde ook het optreden van de Haarlemse Volkscultuurgroep Koeks en Compagnons. Deze bezong in het oude lied Haarlem Ten Houte de link tussen seksualiteit en de dood.   

Over het belang van onze roots 

‘’Een mens zonder roots is een verloren mens. Het is van belang om onze roots te aanvaarden’’, stelde Kofi Ogûn. Hij hield een boeiende lezing over de Drageman. Dat is de drager van een doodskist. Hij bereidt de nabestaanden ook voor op de uitvaart.
Tijdens het opgebaard zijn maken de nabestaanden een rondgang langs de open kist. Daarin werpen ze niet alleen geld en sieraden maar ook voedsel voor de reis naar het hiernamaals. Zoals ook de oude Egyptenaren dat deden. ‘’Je kan daar niet aankomen met een lege maag of lege portemonnee,’’ grapte gespreksleider Miriam.     

Kaarsenritueel

Liefdevol en verbindend was het kaarsenritueel van mevrouw Georgette Nahar. ‘’Tijdens dit ritueel bij de uitvaart wordt aan God gevraagd om de ziel van de overleden te begeleiden naar het grote Licht. Belangrijke boodschap daarbij is slechts te kunnen ontvangen wanneer we zelf ook geven,’’ vertelde Georgette.
Het licht is niet alleen een symbool van leven en liefde. Ook wijst het op geloof en hoop. Daarnaast doet licht doet leven en straalt het liefde uit. Tijdens haar lezing deelde de directeur van A-uitvaartzorg kaarsen uit om zo het licht in de zaal aan elkaar door te geven.

Surinaams lied

Daarna zong de hele zaal een Surinaams lied. Ik kreeg er tranen van in mijn ogen. Vooral het besef dat de mens niet alleen bestaat uit een lichaam maar ook uit een geest en ziel.
Zoals ik dat zelf ook ervaarde bij het overlijden van mijn ouders (1988/1989) en mijn echtgenoot Roel (2008). Steeds mocht ik daarbij een glimp opvangen van een leven hiernamaals. Ik ervaar dit besef als een groot geschenk.

Lobi Pasi No Abi Fara

Uitvaartbegeleider Regillio Ellensburg gaf vervolgens een lezing over de cultuur van de Surinaamse uitvaart.Indrukwekkend vond ik de door hem ontworpen kist met daarop de tekst Lobi Pasi No Abi Fara.
Dit oude Surinaamse spreekwoord betekent dat liefde geen afstand kent. Hij ontwierp de van katoen gemaakte kist naar aanleiding van 150 jaar Keti Koti.
Druppels bloed en tranen plus zweet symboliseren het harde werken door de voorouders op de plantages. De vlinders wijzen op de verkregen vrijheid door het verbreken van de slavernijketens.

Over het feestelijk karakter van de uitvaart

‘’Europese schrijvers en missionarissen maar ook bestuurders beschreven uitgebreid de rouwrituelen van de slaven. Vaak benadrukten ze vooral het feestelijk karakter. Sommigen beweerden zelfs dat slaven geen verdriet hadden bij een sterfgeval. .
De slaven lieten zelf  geen geschreven verhalen achter. Ons beeld wordt vooral gevormd door het perspectief van witte buitenstaanders. De historische beeldvorming over Afrikaanse rouwrituelen in Suriname is daardoor sterk gekleurd door koloniale waarnemingen’’, stelde Regillio.   

Rituelen rondom uitvaart in Salland

In de pauze wachtte ons een heerlijke erwtensoep. Deze luisterde naar de naam ‘’Hemelse soep.’’ Het Vrijstatig Volkje danste er vrolijk op los en nam mij mee in hun dans. Na de pauze trad de volksdansgroep Hoolter dansers op. 
De volksdansgroep wees op de uitvaartrituelen in Salland. Deze berust op het Naboarschap. Daarbij helpen buren elkaar. Zo dragen ze ook je kist naar je laatste rustplaats.
Voor het aanzeggen nemen ze in Salland de fiets. Zoals dat ook gebeurt bij het aankondigen van trouwerij. Voor de uitvaart zijn de taken verdeeld. Zo smeren de vrouwen broodjes en dragen mannen de kist. 

Over de rol van geesten

Geesten spelen bij de rouwrituelen van de Marrons een belangrijke rol. Ook bij het afleggen.  ‘’Overledenen zijn altijd om ons heen’’, vertelde een groep afleggers na de pauze. ‘’Wij zijn dienaren en praten met de overledenen. Daarbij spreken we geen woorden. We gebruiken wel een waaier en water plus kalebas.
We vragen de overledene hoe of hij/zij leefde. Ook stellen we voor om elkaar te vergeven. Daarbij vragen we ook om zichzelf te vergeven voor de misstappen in zijn leven.
Zo bereiden we de ziel voor op zijn reis naar het licht. Als dragers blijven we in voortdurende dialoog met de overledene. Zij zijn niet dood. Ze zijn opgestaan in de levenskracht van God.’’   

Oude wijn in nieuwe zakken

Marcia Pearl Nieuwenhuizen las het door haar gemaakte gedicht ‘’Oude wijn in nieuwe zakken.’’ Daarmee vatte ze kort de essentie samen van dit symposium over uitvaart en culturele tradities in Nederland van Suriname.
‘’Oude wijn in nieuwe zakken’’ heeft een religieuze betekenis. De oude wijn staat symbool voor mensen die zich vasthouden aan hun oude leefregels en gewoontes. Om Jezus te omarmen moeten zij deze oude wijn eerst overgieten in nieuwe zakken.

Symboliek van geuren  

Dat ook geuren een rol spelen bij de uitvaart bleek uit de bloemlezing van Frank Bloem. Hij verraste de zaal met een geurverspreider. Daarbij goot hij water op een geurstof met als gevolg grote wolken.
Ook de geuren kennen hun symboliek. Hout staat voor bitter en het doodsbericht. De geuren bij een lijkverbranding symboliseren de verbinding met het hiernamaals. Daarnaast stijgt de geur van witte lelies uit boven het indol van de overledene.       

Slotwoorden van symposium over uitvaart en culturele tradities   

Tot slot sprak Miriam Griffith-Rodrigues en Mariska de Jong de aanwezigen toe. ‘’Je bent mens en wil gezien en gerespecteerd worden. Daarbij moeten we ons cultureel erfgoed vasthouden. Als mensen van heden willen we het leren van het verleden omwille van een betere toekomst’’, stelde Miriam.
Mariska de Jong hield ons een spiegel voor. ‘’Waar is jouw cultuur? Houd je daaraan vast en koester het. Zo ook aan je historisch erfgoed. Wie ben je? Kijk in de spiegel. Neem mee wat je ’s morgens anders wilt doen. Dat vormt de sleutel naar het bewustzijn’’, stelde ze.  

De sfeer, de kleurrijke kleding, de klompendansers uit Holland deden Peter en mij goed ondanks de zwaarte van het thema en dat zo vlak na het droeve nieuws over Peter. Met alle complimenten voor Mariska de Jong en alle andere medewerkers aan deze prachtige middag.

Het symposium over uitvaart en culturele tradities werd mogelijk gemaakt door:

• Stichting Ma Jong, Funerair Historisch Erfgoed zet zich in voor het behoud en ontwikkeling van de culturen van de Marrons en inheemse bevolking in Nederland en Suriname.
• Uitvaartonderneemster Mariska de Jong richtte Ma Jong op in 2021.
• Het in het centrum gelegen Phil Haarlem is het kloppende culturele hart van deze monumentstad.
• Rebup is een cultuurhuis waar jongeren zich kunnen ontwikkelen;  
• Buurts geeft ondersteuning aan hulp vragende inwoners van Haarlem. Verder aan hen die zich inzetten voor buurt, wijk of stad.
• Ferentes Dragers,
• Stichting Ruigrok Haarlem , zijondersteunt initiatieven op het gebied van cultuur, sport & bewegen, natuur & milieu, levensbeschouwing,
• Cultuurfonds Haarlem 
• Rond het sterfbed van mijn ouders en mijn echtgenoot Roel keek ik met hem over de grens van het leven. Daardoor veranderde geloven in weten.
• Regillio Ellensburg is oprichter van Anderzafscheid.nl

Wist je dat?

Wist je dat de Marrons de overledenen drie  keer herdenken binnen 48 uur? Eerst gebeurt dat bij de aankondiging. Dan bij de uutvaart. Vervolgen is er een dag na de uitvaart een mis. Een jaar na het overlijden maken ze het graf schoon en delen herinneringen met elkaar.