Het Joodse familiedrama Rapito (gekidnapt) berust op historische feiten. Anders dan nu zag de Rooms Katholieke Kerk destijds het Joodse geloof als des duivels. Daarom haalde de inquisitie de zesjarige RK gedoopte Edgardo Mortara weg bij zijn Joodse ouders. Hij kreeg een gedwongen opleiding tot goed Christen in een kostschool van paus Pius IX. De film is in Nederland te zien vanaf 22 februari 2024.
Het Joodse familiedrama van Edgardo Montara doet me denken aan de vele door Russen in Oekraïne geroofde kinderen. Volgens Oekraïne gaat het om negentienduizend kinderen. In Palestina zijn pakweg elfduizend onschuldige kinderen vermist of vermoord. Hiervan toont regisseur Marco Bellocchio met Rapito de gevolgen voor de kinderziel.
Joods familiedrama Rapito en de Italiaanse vrijheidsstrijd
Met Rapito vertelt Marco Bellocchio het waargebeurde verhaal van Edgardo Mortara (Bologna, 27 augustus 1851 – Bressoux bij Luik, 11 maart 1940). Zijn leven was onlosmakelijk verbonden met de strijd om de Italiaanse eenwording.
Italië was destijds nog opgedeeld in verschillende koninkrijken. Pius IX was niet alleen paus maar ook koning van de Kerkelijke Staat. Zijn rijk met de grootte van Nederland bevond zich in een groot gedeelte van Midden- en Oost-Italië.
Joods familiedrama uit Bologna
Het Joods familiedrama van begint in 1858 in de Joodse wijk van Bologna. Deze stad lag in de Kerkelijke Staat (Etats Pontificiaux). Het Joodse gezin van vader (Fausto Russo Alesi) en moeder (Barbara Ronchi) Mortara telt zes kinderen. Ze zijn arm en gelukkig.
Elke avond voor het slapen gaan bidt moeder met de kinderen de Sjema.’’ Hoor Israël, de HEER is onze God, de HEER is de enige. Heb daarom de HEER, uw God, lief, met hart en ziel en de inzet van al uw krachten. (Deut. 6: 4, 11:13) .’’
Roomse inquisitie erger dan de farao
Opeens keert het tij. Op last van inquisiteur Pier Geatano Feletti kidnappen soldaten de zesjarige Edgardo (Enea Sala). Hij zou als baby katholiek gedoopt zijn. Daarom moet hij nu volgens de Romeinse wet een katholieke opvoeding krijgen. Edgardo wordt meegenomen. Vader Mortara noemt de inquisitie erger dan de farao van Egypte.
Naar het door wie en hoe plus waarom blijft het voor de ouders gissen. Om Edgardo terug te krijgen moeten zij zich bekeren tot het christendom. Dat weigeren ze. Voor hen is er slechts één God. Zoals voorgeschreven door de Sjema is de Heer de enige. Hem hebben ze lief met hart en ziel.
Bidden voor trouweloze Joden
In de Roomse kostschool vouwen geestelijken de handen. ‘’Wij bidden voor de trouwloze Joden. Zodat God onze Vader de sluier die hun hart bedekt, optilt. Zodat ook zij Hem erkennen, Jezus Christus onze Heer.’’
Een doop kan niet worden teruggedraaid. Daarom blijft Edgardo voor eeuwig een Christen. Samen met familie en vrienden vechten zijn ouders een al bij voorbaat verloren strijd tegen paus Pius IX.
Joods familiedrama met politieke lading
Het gezin Mortara krijgt steun van zowel binnen als buiten de Joodse gemeenschap. Ook om de eenheid van Italië strijdende nationalisten en pers voegen zich bij hen. Ze grijpen de zaak aan als argument om de Kerkelijke Staat te bevrijden van Paapse overheersing Ook de Franse keizer Napoleon III keurt de kidnapping af.
‘’Tien jaar geleden zagen de patriotten in mij een held. Nu ben ik een misdadiger,’’ zucht paus Pius IX. ‘’We kunnen alles verliezen behalve een ziel die Christus met zijn ziel veroverd heeft. Ik ben de paus. Ik hoef me alleen tegenover God te verantwoorden.’’
Hoe het verder ging me Edgardo Mortara
Edgardo Mortara trad op 23-jarige leeftijd toe tot de orde der Augustijnen en nam de naam Pius aan. Ook schreef hij een aanbeveling voor het in 1907 gestarte onderzoek omwille van een zaligverklaring van Pius IX.
Als Augustijner monnik wilde hij Joden bekeren tot het christendom.
Zijn laatste jaren bracht hij door in België in het klooster Bouhay. Hij overleed op 11 maart 1940 en werd begraven in Luik.
Regisseur Marco Bellocchio
Regisseur Marco Bellocchio wilde met Rapito niet de Katholieke Kerk en paus aanvallen. ‘’Ik wilde mij voornamelijk focussen op de vernietiging van een kinderziel’’, zegt hij.’’ Dat kan gebeuren door geweld of religieuze intolerantie. Ook machtsmisbruik kan een oorzaak zijn.’’
Bellocchio won terecht diverse prijzen voor dit Joods familiedrama. De film is sfeervol en de acteurs spelen overtuigend hun rol. Ook kwam Rapito tot stand dankzij diepgaand historisch onderzoek.
Paus Franciscus
Sinds paus Johannes XXIIIe (1958-1963) streeft het Vaticaan naar betere relaties met de Joden. Zo noemt paus Franciscus hen ”mijn oudere broeders” Volgens hem is het verbond tussen God en Joden niet verbroken.
Paus Franciscus wijst verder op gemeenschappelijke elementen tussen Jodendom en Christendom. Samen met zijn vriend rabbi Abraham Skorka uit Buenos Aires bad hij in het Vaticaan tijdens het Loofhuttenfeest en de Sabbat. (Bron: Katholieke Universiteit Leuven, Thomas Godsdienstonderwijs, 1 oktober 2014).
Rond het Joods familiedrama Edgardo Montara
- Het Joods familiedrama valt niet los te zien van de Italiaanse vrijheidsstrijd. In Rapito wordt deze onvoldoende belicht. De verpletterende nederlaag van paus Pius IX bij Porte Pia is voor niet kenners onvoldoende duidelijk.
- De Alliance Israélite Universelle te Parijs werd gesticht in 1860 na de zaak Edgardo Montara. Zij richt zich wereldwijd op het waarborgen van Joodse rechten.
- Thomas Godsdienstonderwijs van de Katholieke Universiteit in Leuven schreef een boeiend artikel over de visie van paus Franciscus op het Jodendom.
- Lezerstip: Koen de Groot: martelaren van de paus. Over de Italiaanse vrijheidsstrijd, paus Pius IX en de Zouaven.
Wist je dat?
Wist je dat paus Pius IX in 2000 zalig verklaard werd? Dit leidde tot protest wegens zijn onverdraagzame houding tegenover Joden. Zo dwong hij Joden om zich te bekeren tot het christendom.
Het onderzoek voor de zaligverklaring van Pius IX startte in 1907. Edgardo Montaro schreef daarvoor een aanbeveling. Bisschop Carlos Liberati leidde namens het Vaticaan het onderzoek naar de incidenten van paus Pius IX.
De zaak Edgardo Montara vormde volgens Liberati geen probleem voor de zaligverklaring. ”Ten tijde van Pius was het gewoon joden te dopen en katholiek op te voeden.” (Bron: Trouw, 8 juli 2000).