Eropuit

Frans Hals : wat maakte hem zo bijzonder uniek?

Frans Hals heeft voor het eerst sinds 35 jaar een erepodium in Amsterdam. Daar toont het Rijksmuseum liefst 48 portretten van deze flamboyante schilder. De expositie is te zien vanaf 16 februari tot en met 9 juni 2024. Ik nam alvast een kijkje.

Feestmaal van de officieren van de St. Jorisschutterij, ca. 1627, Olieverf op doek, 179 × 257,5 cm, Frans Hals Museum, Haarlem (OS I-110)

Op elke doek van Frans Hals (Antwerpen 1582/83 – Haarlem, 26 augustus 1666) zie ik lachende mensen. Toch schilderde hij bijna alle geëxposeerde werken tijdens de 80-jarige oorlog (1568-1648). Zelfs bij de schutters spat de vrolijkheid van het doek.

Frans Hals, een bourgondische levensgenieter

Tijdens het beleg van Antwerpen (1584-1585) vluchtte het gezin Hals naar Haarlem. Frans was toen ongeveer drie jaar. Daar raakte hij rond zijn 30e wereldberoemd dankzij zijn schutters-en regentenstukken. ‘’Tot in de jaren 40^e moet het hem financieel niet slecht zijn vergaan’’, schrijft Jaap van der Veen in de publicatie Frans Hals.
Later klopte hij aan bij de Nederduitse Hervormde Gemeente van Haarlem voor financiële steun. Wellicht was hij te veel een Bourgondiër. ‘’Frans was gemeenlyk allen avond tot de keel toe vol met drank,’’ schreef Arnold Houbraken in 1719.

De lachende cavalier, 1624, Olieverf op doek, 83 × 67,3 cm, The Wallace Collection, Londen

Frans Hals en de lach

Een van de mooiste doeken van de expositie vind ik De Lachende Cavelier. Het werk bevat veel kleur. Boeiend vind ik het spel tussen licht en donker. Kenmerkend voor Hals is ook de houding van een ietwat gebogen rug met de hand in de zij.
Hals schilderde met lef door de ernst van het toenmalige tijdsbeeld te doorbreken. ‘’Gij moet maar stout toesmeeren’’, leerde hij zijn leerlingen. Door mensen breed lachend af te beelden was hij zijn tijd ver vooruit.
‘’Hals was een van de eerste schilders die glimlachende en lachende personen afbeeldde. Het woord voor glimlachen en lachen was destijds nog niet bekend. Het werd vaak als niet heel netjes ervaren, vooral voor volwassenen,” vertelt junior conservator Tamar van Riessen.

Portret van een stel, waarschijnlijk Isaac Abrahamsz Massa en Beatrix van der Laen, ca. 1622, Olieverf op doek, 140 × 166,5 cm, Rijksmuseum, Amsterdam

Haast levensecht

Zijn portretten lijken te leven. ‘’Ze schijnen asem van haer te gheven en de te leven’’ schreef dichter Theodorus Schrevelius (1572-1649). Ver voor de uitvinding van de camera (1826) maakte Frans Hals bijna fotografische portretten.
Hij schilderde niet glad en strak zoals zijn tijdgenoten. Zijn penseelstreken dansen als het ware op het doek. Toch is het vooral de lach die mij in zijn werken raakt. Om haar uit te beelden moet je lef hebben.
Als iemand lacht dan verandert zijn gezicht voortdurend. Dankzij zijn losse toets schilderde Hals razendsnel. ‘’Alsof hij zijn model heeft vastgelegd in dezelfde seconde dat deze in lachen uitbarstte’’, lees ik op een muur.

Frans Hals, Een schutter die een berkenmeier vasthoudt, bekend als ”De vrolijke drinker.” Ca 1629, OLieverf op doek, 80 x 66,5 cm, Collectie Rijksmuseum Amsterdam

Zijn losse toets

Frans Hals is de meester van de losse toets. Met een paar penseelstreken schilderde hij een portret dat lijkt te bewegen. Van dichtbij doet het chaotisch aan. Alles lijkt zelf uit elkaar te spatten. Verder van het doek verwijderd vormt het toch een geheel. Het is een spel met illusie. Zoals ik dat ook zie bij ‘’De vrolijke drinker.’’
Van heel andere orde zijn de regenten-en schuttersstukken (bruikleen Frans Hals Museum Haarlem). Deze zijn maar liefst 23 meter lang. De compositie doet ongedwongen aan dankzij de verschillende houdingen van de schutters.

Malle Babbe was de titel van dit werk en wees op een zotte vrouw, nu te zien in het Rijksmuseum

Jonge vrouw (‘La Bohémienne’), ca. 1632, Olieverf op paneel, 58 × 52 cm, Musée du Louvre, Parijs, Département des Peintures (MI 926). Het schilderij inspireerde Rob de Nijs tot zijn hit Malle Babbekom. Daarbij verwarde hij de naam van dit doek met het echte portret van Malle Babbe. Te zien in het Rijksmuseum.

Verder verdiepen

De publicatie Frans Hals beschrijft zijn leven en werken. Het boek is te koop voor 35 euro in de fysieke en digitale winkel van het Rijksmuseum.
Presentator Janine Abbring en conservatoren Friso Lammertse en Tamar van Riessen maakten een podcast over Frans Hals.
Er zijn speciale rondleidingen over Frans Hals voor slechtzienden en prikkelarmen;
Lezingen over Frans Hals vinden plaats op de laatste zondagen van de maand;
Frans Hals leefde vanaf zijn 3^e in cultuurstad Haarlem.
De regenten- en schuttersstukken betreffen bijzondere bruiklenen van het Frans Hals Museum in Haarlem.
Het familiebedrijf M.S Rau in New Orleans staat aan de top van de Amerikaanse kunstwereld. Tot hun collectie behoren veel werken van Hollandse meesters uit de 18e eeuw.

Wist je dat?

Wist je dat er online de Frans Hals Ontdekkingsreis bestaat? De geniale streken van Frans Hals, zoomt in op leven en werk met verhalen en ultrahoge resolutiebeelden. Dit in navolging van de succesvolle website Dichter bij Vermeer.
De ontdekkingsreis neemt je mee naar de 17^e eeuw. Het heeft 2 functies. Je kan het zien als een voorbereiding op de tentoonstelling. Het is ook een mooi middel voor mensen die niet naar het museum kunnen komen om wat voor reden dan ook. Je komt van alles te weten over Frans Hals. Wie was hij? Waar kwam hij vandaan? Wat schilderde hij, waarom en vooral hoe?

Kijk voor meer informatie op de website over Frans Hals in het Rijksmuseum

Marianne Visser van Klaarwater

Ik ben cultuurblogster van Nederland en soms daarbuiten. Sinds maart 2014 blog ik wekelijks voor een van de vier categorieën: travel (mooie steden e.d.), show (theater), art (kunst) en mind (zingeving). Zo laat ik anderen delen in waarvan ik zelf geniet en wat mijn leven zin geeft. Dit als tegenreactie tegen de dagelijkse mediastroom aan slecht nieuws. Tijdens de lockdown van 2021 voegde ik hieraan toe de categorie Verder op Weg. Dit geeft een podium aan inspirerende personen die een bijdrage leveren aan een mooiere en liefdevollere maatschappij. Ik voer mijn blog voor eigen rekening en plaats geen advertenties. Abonnementen zijn gratis. Sinds 2001 ben ik onderzoeksjournalist. Ik schrijf over wat me raakt in mens en maatschappij, Mijn boekjes verschijnen in de populairwetenschappelijke serie Actuele Onderwerpen van Uitgeverij IVIO (Instituut Voor Individuele Ontwikkeling). In 2001 verscheen mijn eerste grote boek, Het kreeg als titel: Altijd Anders: paragnost tegen wil en dank. Di geeft inzicht in hooggevoeligheid. Er volgden nog vijf boeken. In 2020 verscheen mijn boek ''De DoorzetSTER: een ode aan de liefde.'' Over ziekte, rouw, verlatingsangst en een nieuwe liefde met wie je weer gelukkig wordt. Met mijn boeken, lezingen en gespreksvoering geef ik inzicht in levensthema's en maak deze bespreekbaar.