2 reacties
Paus Pius IX staat ook bekend als de paus van de Zouaven. Zo heette zijn leger van vrijwilligers. Zij trokken van 1860-1870 ten strijde om de Kerkelijke Staten van de paus te verdedigen. Hun leuze was: ”De zaak des pausen is de zaak van God.’’ Volgens recente telling bedroeg hun aantal 9.695.
Paus Pius IX beloonde de Zouaven met medailles ‘’Pro Petri Sede’’ (voor de Stoel van Petrus). Dat is ook de naam van de op 6 november 1870 gestichte vereniging Pro Petri Sede (PPS). Zij ondersteunt humanitaire acties van de paus gericht op vrede en ontwikkeling.
Erevoorzitter Lieven Gorissen is al sinds 1971 lid van Pro Petri Sede. Hij staat internationaal bekend om zijn kennis over paus Pius IX en de Zouaven. Voor mij schetste hij in korte lijnen hun strijd om het behoud van de Kerkelijke Staten.
Verder las ik het boek ”Martelaren van de paus” van historicus Koen de Groot (Prometeus september 2023). Voor zijn research kreeg hij steun van Arno Hommel, bestuurslid van het Zouavenmuseum in Oudenbosch. Zelf bezocht ik dit museum op 3 november 2023.
De Kerkelijke Staten besloegen met een kronkel van ruim 41.000 vierkante kilometer het midden van Italië. Dit totale grondgebied schonk de Frankische koning Pepijn de Korte in 756 aan paus Stefanus II.
Verder was Italië versnipperd over buitenlandse mogendheden. De Oostenrijkse keizer heerste over Lombardije-Venetië. Een vorst uit het Franse geslacht Bourbon regeerde over het zuiden. Verder stonden verwanten van de Oostenrijkse keizer aan het hoofd van enkele hertogdommen.
De enige Italiaanse vorst was koning Victor Emanuel I. Hij regeerde in de periode 1802- 1821 over Sardinië plus Piëmonte en Savoye. Deze heerser koesterde de gedachte aan de grootsheid van Italië tijdens het Romeinse Rijk en de Renaissance.
Evenals zijn vader wilde ook Victor Emanuel II (1821-1878) van de laars ėėn koninkrijk maken. Zoals dat ook van 1805-1814 was onder koning Napoleon Bonaparte. Na diens nederlaag herstelde het Congres van Wenen weer de oude machtsstructuren.
Daardoor kwam Victor Emanuel I destijds weer aan de macht in Piëmonte en Savoye. Ook werd Genua toen aan zijn rijk toegevoegd. De Kerkelijke Staten vielen sinds het congres weer onder het bewind van de paus. ”Deze behoren niet toe aan mij, maar aan alle katholieken’‘ stelde Pius IX.
Paus Pius IX bracht nieuwe denkbeelden naar voren. Tot zijn komst bestond bijna het gehele bestuurs- en ambtenarenapparaat uit vooral bejaarde geestelijken. Zij hadden vooral aandacht voor geestelijke zaken. In hun rijk heerste armoede en werkloosheid.
In tegenstelling tot hen toonde Paus Pius IX (1861-1878) zich een liberaal vorst. Anders dan zijn voorgangers vond deze de paus de stem van het volk wel belangrijk. In 1847 gaf hij zijn rijk persvrijheid. Ook kwam er een grondwet en volksvertegenwoordiging.
Vorige pausen keerden zich tegen de komst van spoorwegen. Pius IX verrijkte Rome daarmee en stond ook gasverlichting toe.
Paus Pius IX streefde ook naar verbondenheid. Zo stelde hij een tolunie in tussen de verschillende staten. Daarmee plaatste hij zich min of meer aan het hoofd van de strijd om de eenheid. Sommige zagen in hem zelfs de toekomstige vorst van Italië.
‘’De nationalisten wilden Noord-Italië ”bevrijden” van Oostenrijk. In deze strijd wilden ze de paus meesleuren. Pius IX weigerde want hij wilde niet vechten tegen een katholieke vorst,’’ stelt Lieven Gorissen.
Door zijn weigering om tegen Oostenrijk te vechten maakte paus Pius IX zich verdacht bij de nationalisten. Mensen keerden zich tegen hem. De grootste vijand van de paus was generaal Giuseppe Garibaldi (1848-1881).
Na diens inname van Rome in 1848 sloeg de paus op de vlucht. Daarna werd in Rome de 2e Romeinse Republiek afgekondigd. De paus beraamde zich samen met zijn staatssecretaris Giacomo Antonelli.
Op advies van Antonelli riep paus Pius IX de hulp in van onder meer Frankrijk en van de Beide Sicilien. Dat betekende het einde van de 2e Romeinse Republiek. Ook keerde de paus terug en werd hij weer staatshoofd van de Kerkelijke Staten.
”Hij nam zich voor om zijn rijk als vanouds op autocratische wijze te besturen. Van een liberaal veranderde hij in een conservatief heerser”, stelt Koen de Groot in Martelaren van de paus. (Prometeus, september 2023).
Graaf Camillo Benso di Cavour noemde de Kerkelijke Staten ‘’een schande’’. Als eerste minister van Piëmonte gold Cavour als het meesterbrein ‘’Dankzij zijn militaire strategie veroverde Cavour de hertogdommen Parma en Toscane.
Ook weekte hij Romagna los van Rome en pakte Napels in. Intussen lokten vrijheidsstrijders volksopstanden uit in de Kerkelijke Staten.’ stelt Gorissen.
‘’Op 18 september 1860 vond de slag bij Castelfidardo plaats. De pauselijke troepen kregen daarbij versterking van Zouaven uit België en Frankrijk. Dit heette destijds nog het Bataljon Franco-Belge,’’ vertelt Gorissen.
De pauselijke troepen stonden tegenover een enorme overmacht en bliezen de aftocht. Daarna sloot Victor Emanuel zich op 26 oktober aan bij Garibaldi. Deze generaal was op 5 mei 1860 begonnen aan zijn tocht van de Duizend Roodhemden. Zo heette zijn leger wegens de rode kleur van hun kleding.
De Roodhemden van Garibaldi veroverden eerst Sicilië. Daarna staken ze over naar het vasteland. Daar stootten ze door tot Napels. Al snel sloot Zuid-Italië zich bij Garibaldi aan. Zo bleef alleen Lazio over als restant van de ooit zo machtige Kerkelijke Staten.
Napoleon III kroonde Victor Emmanuel II op 17 maart 1861 tot koning van bijna geheel Italië. Beiden stelden zich tot doel om Rome de hoofdstad van het koninkrijk te maken.
Met de woorden ‘’non possumus’’ (wij kunnen niet) gaf de paus niet toe. Zoals hij steeds stelde, behoorde het Patrimonium Petri toe aan alle katholieken. Intussen besefte hij des te meer dat hij een sterk leger nodig had.
Uit de genoemde verloren slag bij Castelfidardo bleek des te meer de onbetrouwbaarheid van Napoleon III. De ene keer koos hij voor de koning en de andere keer voor paus Pius IX. ”Tijdens de strijd bij Castelfidardo liet de keizer Pius IX in de steek”, stelt Gorissen.
Uiteindelijk resteerde van de Kerkelijke Staten slechts de provincie Lazio. Dat was het oude Patrimonium Petri met Rome als hoofdstad. Het oppervlakte van de Kerkelijke Staten was gedaald van 41.187 naar 17.203 vierkante kilometer.
Toch voorkwam het leger van Napoleon III de volledige inbeslagname van Lazio. ‘’Daarbij moest de keizer voortdurend schipperen en de schijn hooghouden,’’ zegt Gorissen.
‘’De keizer stond onder invloed van zijn zeer katholieke vrouw Eugenie. Ook moest hij rekening houden met de katholieke meerderheid van Frankrijk.”
Napoleon III sloot op 15 september 1864 een akkoord met koning Emanuel. Volgens deze overeenkomst zou Napoleon III binnen twee jaar zijn troepen terugtrekken. Op voorwaarde dat Emmanuel de Kerkelijke Staten niet zou aanvallen. Ook zou hij haar beschermen tegen andere belagers.
Dit vertrouwde Pius IX niet. Liever vertrouwde hij op een eigen sterk leger. Het samenstellen daarvan liet hij over aan kardinaal Xavier de Mėrode. Deze geestelijke was minister van oorlog. Hij had in de jaren 1840 gediend in het Franse leger te Algerije. Daar had hij met succes gevochten tegen lokale vrijheidsstrijders.
Napoleon III had hem daarvoor beloond met het Legioen van Eer. Vrij snel daarna werd Xavier priester en kamerheer van de paus. Nu stelde deze bekwame vechtjas een vrijwilligersleger voor van 25.000 man. Dat gaf de aanzet tot de Zouaven.
Het aantal Zouaven bedroeg volgens Christofoor ten Langen 11036 man. Zo blijkt uit zijn boek ”uit het epos der 3.000 Nederlandse Zouaven.” (uitgeverij De Koepel, 1947). In dit aantal zitten dubbeltellingen van wegens het herintreden van Zouaven.
Historicus Koen de Groot telde dit na voor zijn boek ”Martelaren van de paus” Hij kwam uit op 9.695 vrijwilligers van over de gehele wereld. Voor het in dienst mogen treden gold een minimum leeftijdsgrens van 17 en een maximum leeftijdsgrens van 35 jaar.
Op 8 juni 1864 verscheen de encycliek Quanta Cura. Hiermee richtte de paus zich tegen Napoleon III. Pius IX wees op de toenemende secularisering. Ook verzette hij zich tegen de scheiding tussen kerk en staat. Daarbij noemde hij de strijd om eenheid: ‘’een gevecht van de duisternis tegen de eeuwige waarheid.’’
In zijn latere Syllabus Errorum (8 december 1864) noemde Pius IX maar liefst tachtig dwalingen. Hij riep alle katholieken op afstand te nemen van deze meningen en leerstellingen.
‘’Na de publicatie van Quantum Cura trokken de Franse troepen weg. De encycliek werd in Frankrijk verboden,” vertelt Gorissen.
Historicus Koen de Groot wijst in zijn boek ”Martelaren van de paus” op de ambitie van Pius IX. Deze streefde naar het Vaticaan als een internationaal en goed georganiseerd machtscentrum van religie. Dat leidde in de zomer van 1867 tot een groot aantal heiligverklaringen.
Op 29 juni 1867 vond de heiligverklaring plaats van de martelaren van Gorcum. Paus Pius IX vergeleek hun lijden met het worstelen om het behoud van de Kerkelijke Staten. Hun trouw aan het geloof blijven en het willen opofferen van hun leven vergeleek hij met de inzet van de Zouaven.
Drie jaar na het vertrek van de Fransen trok Garibaldi in 1867 de Kerkelijke Staten binnen.Zijn troepen had hij geronseld in het Italiaanse leger. ‘’Hij kwam tot voor de poorten van Rome,’ vertelt Gorissen.
‘’De pauselijke troepen hielden hen tegen bij de op 12 kilometer voor Rome gelegen plaats Mentana De pauselijke Zouaven vervulden daarbij een glansrol. Pas aan het eind kwamen de Fransen hen te hulp.’’
Garibaldi verloor deze slag. Hij sloeg op de vlucht maar Italiaanse aanhangers van de paus namen hem gevangen. Zijn gloriedagen waren voorbij en zouden nooit meer weerkeren. Tot 1870 zou het rustig blijven.
Tijdens deze voorlopige vrede organiseerde Pius IX het Eerste Vaticaanse Concilie (8 december 1869 – 20 september 1870). Op de agenda stond als thema de relatie tussen kerk en politieke stromingen als liberalisme en rationalisme.
Verder kwam de vraag aan de orde of de paus wel of niet onfeilbaar was. Dat leidde op 18 juli 1870 tot het dogma van de onfeilbaarheid van de paus betreffende geloof en moraal.
Om ordeverstoring te voorkomen liet de paus zichzelf en de overige deelnemers bewaken door Zouaven. Onder hen was ook Martinus Schabbing uit Heemstede. Eenmaal weer thuis werd hij lid van de Haarlemse Zouavenbroederschap. Hij overleed in 1909. (Bron, Librania, oktober 2010, Zouaven uit Zuid-Kennemerland).
Intussen vond in Spanje een troonswisseling plaats. Koningin Isabella was in 1868 afgezet. De Spaanse regering zag liever op de troon de Pruisische vorst Leopold von Hohenzollern-Sigmaringen. Deze aanvaardde eind juni 1870 het aanbod.
Op dat moment zag Napoleon III zich ingesloten worden door twee aan elkaar verwante Duitse vorsten. Hij eiste daarom dat Leopold zou afzien van de Spaanse troon. Daarbij aangespoord door Bismarck weigerde de Pruisische vorst.
Op 19 juli verklaarde Frankrijk de oorlog aan Pruisen. Napoleon III riep zijn troepen terug uit Italië. Hierop terugkijkende wijst Pro Petri Sede lid Lieven Gorissen op de gewetensvraag voor Franse Zouaven. ‘’Bleven ze of gingen ze thuis oorlog voeren?’’ Zonder meer haalde Napoleon III begin augustus zijn laatste troepen weg.
Zonder steun van de Fransen stonden de pauselijke troepen alleen in het verdedigen van de Pauselijke Staten. Dat zag ook Victor Emanuel. Hij schreef op 8 september 1870 een brief aan paus Pius IX. Hiermee hoopte hij op een vreedzame oplossing. Hij zou de pauselijke staten bezetten als bescherming tegen volksopstanden en wanorde.
Daarvan wilde de paus niets weten. Hij verweet de vorst gebrek aan geloof en noemde de Piëmonte ‘’addergebroed’’. Hij zou hun komst verhinderen. Verder schreef hij liever de stad door zijn eigen troepen bezet te zien dan door dat van een andere vorst.
Emmanuel toonde geen compassie met de paus. Op 12 september trokken zijn troepen de grens over en omsingelden de Eeuwige stad. Generaal Rafaella Cordena gaf opdracht om haar te beschieten. Dat ging gepaard met zinloze vernielzucht.
Het leger van Cordena telde twintigduizend soldaten maar het pauselijke leger slechts achtduizend soldaten. Onder hen waren vierduizend Zouaven. Met de eerste beschieting van de stadspoort sneuvelden twintig soldaten.
Om nodeloos bloedvergieten te voorkomen gaf de paus zich over aan de Italiaanse koning. ‘’Toch bleven de Piemontezen dood en vernieling zaaien. Een deel van de Pauselijke Zouaven was gevangengenomen. Zij die ontkwamen, kregen de pauselijke zegen en gaven zich daarna over,’’ stelt Gorissen.
‘’De Franse Zouaven werden ingescheept bij de op 70 km van Rome gelegen havenplaats Civitavecchia. Daar werd het vaandel onder de officieren verdeeld. De Belgische en Nederlandse Zouaven ondergingen een lijdensweg. Pas op 2 oktober kwamen ze aan in Verviers,’’ vertelt Gorissen.
Paus Pius IX noemde zichzelf ‘’een gevangene’’. Aan zijn wereldlijke macht was voorlopig een einde gekomen. Deze herstelde zich weer in 1929 met het Verdrag van Lateranen. Dit tussen paus Pius XI en Vittorio Mussolini gesloten concordaat erkende de 44 hectare van Vaticaanstad als onafhankelijke staat.
Het pausschap van Pius IX duurde maar liefst 32 jaar. Daarmee is Pius IX de langstzittende paus ooit. Hij werd op 3 september 2000 zalig verklaard door paus Johannes Paulus II.
Een video van madeleine pa3 Cuz
Wist je dat ik ben gevraagd om toe te treden tot het bestuur van Pro Petri Sede? Daarbij ga ik me vooral richten op de bisdommen Utrecht en Haarlem-Amsterdam plus Groningen-Leeuwarden. Het bestuur van Pro Petri Sede vergadert binnenkort over de inhoud van mijn functie.
Kijk voor meer informatie op de website van Pro Petri Sede.
Klaus Kenneth overleefde zijn eenzaamheid met zijn gitaar en meisjes totdat hij God vond Klaus…
200 jaar KNRM, expositie Redders op Zee, Katwijks Museum De KNRM (Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij)…
Rouwverwerking, lezing van rouwcoach Paul Stolwijk voor Bij Barth, Bartholomeuskerk Poeldijk, 5 april 2024. Vlnr:…
Grimbergen, prior Johan Goossens van de abdij der Norbertijnen. Op de achtergrond de abdij en…
Maassluis, 1924, koningin Wilhelmina zwaait naar de burgers vanaf het balkon van het raadhuis (nu…
Arendo Joustra bij WNL op zondag, 17 maart 2023 Arendo Joustra was 24 jaar lang…
