Oudenbosch een dagje uit in ”het kleine Rome” van Noord-Brabant

In het Noord-Brabantse dorp Oudenbosch vind je de meest bijzondere kerk van Nederland. Het is de basiliek van de HH Agatha en Barbara. Deze is gebouwd naar het voorbeeld van de Sint Pieter in Rome op initiatief van pastoor Willem Hellemons. Hij wilde van de plaats een klein Rome maken. Tussen 1860-1870 trokken ongeveer drieduizend Nederlandse Zouaven vanuit Oudenbosch ten strijde voor paus Pius IX.  

Peter en ik bezochten Oudenbosch op uitnodiging van Jan Bedaf. Als voorzitter van Pro Petri Sede Nederland had hij ons gevraagd om kennis te maken met het bestuur. Zo kwamen wij voor het eerst in het door groene weilanden omgeven dorp.  Van ver zagen we al de enorme koepel van de Basiliek van de H.H. Agatha en Barbara.

Oudenbosch en de basiliek van de H.H. Agatha en Barbara

Deze basiliek is gebouwd tussen 1867 en 1880. Ze is 81 meter lang en 55 meter breed, plus 63 meter hoog. Pierre Cuypers ontwierp en bouwde haar naar het voorbeeld van de Sint Pieter in Rome.
Voor de façade in neobarokstijl stond de voorgevel van de Sint Jan van Lateranen model. Deze voorgevel werd pas voltooid in 1892 onder leiding van  ir Gerard van Swaay. Binnen voelden we ons ondergedompeld in een wereld van late renaissance en barok.

Oudenbosch en pastoor Willem Hellemons

Ook stonden we verbaasd. In de bouwperiode telde Oudenbosch slechts 3500 inwoners. Hoe komt zo’n kleine plaats aan deze prachtige basiliek? Jan Bedaf legde het ons allemaal uit tijdens zijn rondleiding in de kerk.
Jan wees allereerst op pastoor Willem Hellemons (Roosendaal 1810 – Oudenbosch 1884). Hij studeerde van 1829-1833 in Rome en werd in 1842 pastoor van Oudenbosch. ‘’Tijdens zijn studie in Rome kwam hij onder de indruk van vooral de Sint Pietersbasiliek. Eenmaal benoemd tot pastoor gaf hij aan Piere Cuypers de opdracht voor de bouw van een basiliek. Deze moest hij ontwerpen en bouwen naar het voorbeeld van de Sint Pieter.”

Pierre Cuypers, architect van de Basiliek van Oudenbosch

”Cuypers wilde daarvan niets weten‘, vervolgt Jan Bedaf. ”Liever bouwde hij een basiliek naar het voorbeeld van de Dom In Keulen. Al snel bleek dat Cuypers nog nooit in Rome was geweest.
Daarom stuurde de burgemeester hem op zijn kosten naar Rome. Daar raakte ook Cuypers onder de indruk. Eenmaal weer terug in Nederland ontwierp en bouwde hij de basiliek naar het voorbeeld van de Sint Pieter. De façade ontwierp hij naar het model van de kerk Sint Jan van Lateranen te Rome.’’

Klein Rome

Pastoor Hellemons wilde bovendien van Oudenbosch een klein Rome maken. Zo belastte hij jonge mannen met de opvoeding van de mannelijke jeugd. Samen met Franciscanessen uit Roosendaal stichtte hij in 1838 de congregatie Sint Anna. Hun klooster met internaat voor meisjes kreeg een plaats naast de basiliek.
Op 1 maart 1840 stichtte Hellemons samen met Johan Huybrechts de congregatie van de broeders van de H. Aloysius van Gonzaga. Deze congregatie staat in de volksmond vooral bekend als de Broeders van Saint Louis. Een andere naam is: de Broeders van Oudenbosch.
Hun kloostercomplex te Oudenbosch bevatte ook een jongensinternaat. ”Voor de bouw kregen ze alle steun van de burgmeester”, vertelt Jan Bedaf. Beide congregaties verrichtten ook goede werken in onder meer het Gooi en het buitenland.

Oudenbosch was Rauwenbosch

Pastoor Hellemons wilde met deze beide congregaties het tij keren, Hij constateerde dat ‘’hier de godsdienstigheid te wensen overlaat.’’ Hellemons noemde Oudenbosch zelfs ‘’Rouwenbosch.”
Dat kwam door de aanwezigheid van veel militairen tijdens de Belgische Vrijheidsstrijd (1830 – 1839). Dit had geleid tot de komst van veel cafes. Dat veroorzaakte ook ontucht. Goed godsdienstig onderwijs moest daaraan een eind maken.
Voor jongens kwam er het internaat Saint Louis. Dit werd onderdeel van het kloostercomplex van de Broeders van Oudenbosch. Voor meisjes kwam naast de basiliek de kostschool Sint Anna. ‘

Pastoor Hellemons en Pius IX

Hellemons maakte Oudenbosch niet alleen bekend als ”Klein Rome” maar ook als ”Zouavenplaats.” Ook daarvoor liggen de wortels in zijn studietijd te Rome. Destijds liepen daar de spanningen hoog op wegens antikerkelijke opstanden.
De rebellen legden hun wapens neer dankzij het bemiddelen door Priester Giovanni Maria Mastai-Ferretti. Hij werd in 1846 werd Ferreti gekozen tot paus en koos daarbij voor de naam Pius IX.
In 1860 riep hij jonge mannen op om zijn Kerkelijke Staten te verdedigen tegen nationalisten. Hellemons twijfelde geen moment en bood alle steun aan zijn geloofsheld.

Internaat van Oudenbosch

De vrijwillige jonge mannen konden worden opgevangen in het internaat van de Broeders van Oudenbosch. Na hun scholing tot Zouaaf namen ze in het plaatselijk station de trein naar Brussel. Daar wachtte hen een keuring.
Tenslotte reisden ze door naar Rome. Vanuit Oudenbosch vertrokken zo ongeveer drieduizend Nederlandse Zouaven naar de Kerkelijke Staten. Onder hen waren ook enkele her-intreders.

De gastvrijheid van Oudenbosch

Bij dit alles wijst Jan Bedaf ook op de grote rol van de gastvrijheid van Oudenbosch. ”Zeker zoals deze heerste op de Oudenbossche instellingen, st. Louis en st Anna. De aspirant – zouaven beleefden het aan den lijve.
In de basiliek komen heden ten dage meer dan tachtig duizend bezoekers. Kerkwachten en gidsen spannen zich dagelijks in om de pelgrims, bezoekers, gastvrij te ontvangen. De gastvrijheid van Oudenbosch blijkt tegenwoordig uit de vele goede horecagelegenheden.”

Oudenbosch en Christofoor van Langen

Pal tegenover het internaat van sint Louis bevinden zich nu restaurant Krooon. De drie o’s blijken bewust te zijn gekozen om zich te onderscheiden. Dat doen ze vooral ook met hun voortreffelijke keuken.
Na hun heerlijke lunch bezochten we het ernaast liggende Museum van de Zouaven.
Dit bevindt zich in een uit 1776 daterend rijksmonument. Het was tot 1 mei 1975 het raadhuis van Oudenbosch.
Het museum werd opgericht in 1947 door broeder Christofoor van Langen (1893-1968). 
Eveneens in 1947 verscheen bij uitgeverij De Koepel zijn boek ‘’Uit het epos der 3000’’. Van Langen gaf geschiedenisles aan de kweekschool van de Congregatie van de Broeders van Oudenbosch.

Museum van de Zouaven

In het Museum trokken de kostuums van de Zouaven mijn aandacht. Het pak bestaat uit een kort jasje met rode tressen  en een wijde broek van grijs blauw laken. Dit is afgeleid van de dragers van de keurbenden van de Kabylenstammen in Noord-Afrika. Deze Berbers noemden zich Zouaven.
Vanuit het binnen-en buitenland komen jaarlijks mensen naar het museum. Velen van hen zoeken naar hun voorouders die Zouaaf waren. Onder hen zijn ook veel leden van Pro Petri Sede.

Tips voor een dagje Oudenbosch

• De Basiliek van Oudenbosch is gebouwd door Pierre Cuypers naar het voorbeeld van de Sint Pieter in Rome. De façade is naar het model van de kerk Sint Jan van Lateranen in Rome.
• De stichting Promotie Basiliek verzorgt geleide bezoeken aan de basiliek.
• Het Zouavenmuseum in Oudenbosch is  het enige ter wereld over de historie van de Zouaven. 
• De gidsen van st Louis verzorgen rondleidingen door het voormalig jongensinternaat en de kapel van Sint Louis. Beide behoren tot het religieus erfgoed van Oudenbosch en de gemeente Halderberge.
• Lezerstip: Broeder Christofoor van Langen ‘’uit het epos der 3000.’’
• Lezerstip: Wim Zaal: de vuist van de paus.
• Lezerstip: Koen de Groot, Martelaren van de paus, Uitgeverij Prometeus september 2023.
• Zie ook: paus Pius IX en zijn strijd voor het behoud van de Kerkelijke Staten.
• Stichting Pro Petri Sede ondersteunt humanitaire projecten van de paus gericht op vrede en ontwikkeling. Jaarlijks komen vergadert Pro Petri Sede Benelux in de Abdij van Grimbergen

Wist je dat?

Wist je dat de Basiliek van Oudenbosch jaarlijks zo’n 80.000 bezoekers per jaar ontvangt? Op het kerkplein staat een monument ter ere van de  gesneuvelde Zouaven uit Nederland. Leo Stracké maakte dit  beeld van paus Pius IX met aan zijn voeten een stervende Zouaaf. Het werd op 26 november 1911 onthuld. 

Zie verder voor toeristische tips in Oudenbosch en Halderberge de website van Visit Halderberge.