Salvador Dali: zijn oeuvre stelt je steeds voor raadsels

Salvador Dalí staat vanaf 10 maart centraal in de nieuwste expositie van Fabrique des Lumières. De tentoonstelling toont de lange carrière van deze Catalaanse kunstenaar. Hij beperkte zich niet alleen tot de schilderskwast.

‘’Salvador Dalí hield van podiumkunsten. Dat maakt zijn werk bijzonder geschikt voor de installatie van La Fabriques des Lumières’’ zegt Gianfranco Ianuzzi.  Als creatief directeur van Immersive Art Exhibitions stelde hij de expositie samen op muziek van Pink Floyd. ‘’Beiden zijn verankerd in een traditie. Toch waagden beiden zich aan het experiment,’’ zegt hij tegen ons.

Salvador Dali: als fata morgana’s

Ianuzzi vergelijkt Dalí’s meesterwerken met luchtspiegelingen. ‘’Als fata morgana’s lijken ze echt maar zijn dat allerminst. Anders dan in een droom zien we ze met open ogen en staan onze zintuigen op scherp. Dali bewoog zich voortdurend tussen werkelijkheid en verbeelding.’’
Dali’s kunst overstijgt het surrealisme of welke andere kunststroming dan ook. Hij bracht ons voortdurend op een dwaalspoor. Zo kan hetzelfde doek leiden tot twee verschillende percepties. Afhankelijk van onze individuele waarneming. 

Salvador Dalí en zijn liefde voor Cadaquès

‘’The endless enigma’’ opent met een doek waarop een jonge Dali’s door een raam naar zijn zuster kijkt. Daarachter zie je het Spaanse schiereiland Cadaquès.  Daar had de familie een vakantiehuis waar ze vaak logeerden. Zijn liefde voor dit eiland bleef hij zijn leven lang koesteren.
Zoals Dali zei: ‘’Ik voel me alleen thuis in Cadaquès. Overal elders voel ik me als op een camping.’’

Salvador Dalí: zijn beginjaren

Op zoek naar zijn eigen stijl herken ik in zijn eerste werken niet alleen kubisme maar ook pointillisme. In deze kunst van stippeltjes schilderde hij de achterkant van de huizen van Cadaquès.  Daar maakte hij ook zijn meeste schilderijen.
Intussen luisteren we naar muziek van Pink Floyd. Ze zingen de woorden ‘’remember we are young’’ uit de Creazy Diamond song ‘’Daarmee verwijs ik naar de bedrieglijke waanzin van Dalí’’, zegt Iannuzzui. 

Salvador Dalí en de paranoïde kritische methode

Salvador Dalí gaf aan het niet logische en het niet reëele  een bepaalde logica. Zo ontstond de paranoïde kritische methode. Volgens zijn eigen zeggen namen zowel zijn ambitie als zijn gekheid steeds maar toe.
In zijn onbeteugelde fantasie schilderde hij zichzelf in 1941 met een uitgestulpt hoofd met daarin enorme gaten. Dit schilderde hij tijdens zijn zelfverkozen achtjarige ballingschap in de Verenigde Staten. Zo ontvluchtte hij de Tweede Wereldoorlog.
Zijn enthousiasme voor de soms kinderlijke dadendrang van de Amerikanen zie je terug in zijn zelfportret. In Fabrique des Lumières trekt het aan je voorbij in een waanzinnige serie gedrochten. 

Soundtrack

De soundtrack begint en eindigt met ‘’The dark side of the moon’’ van Pink Floyd.  De band veranderde met deze mars in 1973 de wereld van rock en muziek. Evenals Dalí waren ze meesters in het experimenteren. ‘’Ik wilde beide grootheden met elkaar in dialoog brengen’’, zegt Iannuzzi.
‘’Mijn zuiver uit intuïtie genomen keuze nodigt uit tot het maken van een theatrale reis door Dali’s  geest. Meer nog dan de afbeeldingen beïnvloeden en verrijken muziek en ritme emoties.’’  Samen lopen we verder in deze theatrale ruimte vol explosies van klank en beeld.

Bijzonder theatraal schilder

Zelf noemde Salvador Dalí (1904) zich ‘’een bijzonder theatraal schilder.’’ Tijdens zijn ballingschap in Amerika ontwierp hij decors en kostuum. Zijn dansvoorstellingen deden hem nadenken over mythologische thema’s en ruimte.  Voortaan richtte hij zich op de monumentale dimensie. 
Dalí gedroeg zich volgens eigen zeggen altijd als een acteur. Tussen 1960 en 1974 maakte hij een monumentaal theater-museum in de oude stadsschouwburg van Figueras. Dit herbergt ook zijn persoonlijke archief.

Zijn voorkeur voor monsters

Evenals Jeroen Bosch schilderde Dalí monsters in de meest afzichtelijke vormen. Zoals ook bleek uit zijn deelname in 1946 aan een wedstrijd over het thema van de Verleiding van de Heilige Anthonius.
De afmetingen van zijn inzending bedroeg maar liefst 89,7 x 119,5 cm.
Tijdens zijn zelfverkozen ballingschap liet Dali steeds meer de kaders van het doek los. Langzamerhand werden de kolossale doeken te groot voor musea. Maar ze passen perfect bij de installaties van de tie meter hoge muren van Fabrique des Lumières.

Meer over Salvador Dalí en Antoní Gaudí

• Een bijzonder mooie uitgave van Connaissance des Arts schenkt aandacht aan deze expositie over Dalí en Gaudí. Deze is te koop in de museumwinkel van Fabriques des Lumières Amsterdam.  € 12,90.
• Sinds 1997 is het vakantiehuis in Cadaquès (Costa Brava) een Dali museum.
• Het Dali museum in Fiugeras is als een labyrinth.
• Ook een bezoek waard is het Dali museum in Barcelona, Van 11 tot 15 mei 2023 vieren ze daar weer het feest van San Isidro. Hij is de beschermheilige van internet.
• Ben je aan de Costa Dorada? Bezoek dan het Museum van Antoni Gaudi in Reus.

Wist je dat?

Wist je dat Dalí ook sieraden maakte? Hiervoor maakte hij gebruik van details uit zijn schilderijen zoals lippen en handen. Ook maakte hij films met vreemde maar ook poëtische en morbide beelden. Kortom: ook zijn veelzijdigheid kende geen grenzen.
En wist je dat Dalí een grote fan was van de werken van Gaudí? Hij noemde het een wonder van schoonheid. Hij schreef een artikel onder de naam ‘’of the Terrfying and Comestibly Beauty of Modern Style Architecture.’’
Dat leidde tot een hernieuwde belangstelling voor Art Nouveau. Dit alles zie je nu in een wervelende show van klank en beeld in Fabriques des Lumières Amsterdam.

Kijk voor meer informatie op de website van Fabrique des Lumières, Amsterdam