Zilverstad Schoonhoven en haar levensverhalen van kleurrijke burgers

Op 13 september verkenden wij zilverstad Schoonhoven tijdens de 64^e bijeenkomst van Hollandia Netwerk Evenement. Zelfs mensen uit Schoonhoven lieten zich verrassen door de kleurrijke verhalen van stadsgids, leraar geschiedenis èn nachtburgemeester Micha Magnée.

13 september 2018. Vanaf het terras van brasserie de Veerpoort kijk ik naar de pont over de Lek. Langzaam vaart deze naar Nieuwpoort. Gescheiden door de Lek vormde ze samen met Schoonhoven de ‘Sleutel tot Holland.’
Beide vestingsteden streden tegen de vijand met behulp van het water. Vanaf de Hoekse en Kabeljauwse Twisten (1350-1500) en de Opstand  (1568-1648) tot en met de 2^e  Wereldoorlog (1940-1945). Als twincities staan beide vestingsteden vandaag op het programma om zich te laten ontdekken door de leden van Hollandia Netwerk.

Zilverstad Schoonhoven, 13 september 1598

13 september is een gedenkwaardige datum. Op die dag in het jaar 1598 vertrok Olivier van Noort (1558-1627) vanuit Rotterdam met een vloot van 250 man. Het betrof een bevel van stadhouder prins Maurits (1567-1625) om een route naar Indië te ontdekken.
De Spanjaarden kenden deze al, maar daarmee voerden de Hollanders een oorlog die tot 1648 zou duren. In deze dramatocht stak de vloot vanaf de westkust van Afrika de Atlantische Oceaan over naar Rio de Janeiro om via de Stille Oceaan naar Lima en de Fiippijnen te varen. Op 29 januari 1601 bereikte de vloot het eiland Borneo. Van de 250 man waren er slechts 35 over.

Zilverstad Schoonhoven Sint Bartholomeuskerk

Dankzij de beeldhouwer Jan van Ipenburg (Schoonhoven 1939) staat Olivier van Noort nu vereeuwigd in brons bij de laatste stadspoort van Schoonhoven Een van de kanonnen van zijn vloot herinnert aan de bulderende kanonnen tijdens de zeeslagen met de Spanjaarden.
In 1775 omgesmolten tot enkele klokken van het carillon in de sint Bartolomeus kerk staat op de grootste te lezen. Myn schor geloey op reys, voor dapperen van Noort, klinkt na een lange rust, thans in een fray akkoort.
Sinds 1627 ligt Olivier van Noort begraven in de sint Bartholomeuskerk (gebouwd in de 13^e-17^e eeuw). Op de muur van de kerk zien we zijn grafsteen met de vanuit het Latijn vertaalde inscriptie: ‘Dit is degene die de hele wereld is omgezeild, (en) als vierde na Magelhães, Olivier.’

Stadspoorten zilverstad Schoonhoven

Om de strategisch aan de Lek gelegen zilverstad Schoonhoven te beschermen telde de stad 5 stadspoorten met als oudste de poort uit 1353. Eind juli 1572 bonsden de Geuzen uit naam van Oranje op een van de poorten.
‘’De Schoonhovenaren deden niet open. Geuzen waren piraten’’, vertelt Micha Magnée. ‘’De Schoonhovenaren lieten zelfs de Spanjaarden binnen.’’ De Geuzen gaven niet op.
Op 20 oktober 1572 gaf Schoonhoven zich over aan de Geuzen. De stad werd één van de tien gezaghebbende steden van Holland. De stad telde liefst 22 sigarenfabrieken. Evenals nu telde de stad hennepkwekerijen, Anders dan nu maakten ze daarvan geen wiet maar touw en zeilen voor de schepen van o.a. De Verenigde Oost-Indische Compagnie (1602).

Het Stadskorenpakhuis van zilverstad Schoonhoven

‘’Toch dankt de Republiek haar rijkdom niet zo zeer aan de VOC’’, vertelt Micha Magnée. ‘’Met Oost-Europa (Polen en de Oekraine) als graanschuur maakte vooral het koren haar rijk. In 1564 was er misoogst, dit samen met een oorlog tussen de Engelsen en de Denen, bevroor de handel.Het gevolg was een graantekort en daaruit volgend hongersnood.’
Om dit voortaan te voorkomen nam het Vroedschap het initiatief tot het Graanpakhuis (1566).
Dit is een prachtig gebouw opgetrokken in renaissancestijl met een trapgevel. De aankoop en bouw werd bekostigd door de verkoop van der stede schael, een kostbare zilveren bokaal.
Op een gevelsteen lees ik de tekst: Door ’t uitvriesen des coorns voerleden, waer uut volchde duertijt, ben ick ghebout tot stads coorn behout ter gemeente profijt (uitvriesen = bevriezen, duertijt = hongersnood.
Het Stadskorenpakhuis bevindt zich in de Koestraat. Boeren en handelaren voerden het slachtvee door deze straat naar het abbatoir in de velleblootsteeg om de dieren te laten villen en slachten. De straat bevindt zich nu in het beschermd stadsgezicht van zilverstad Schoonhoven.

Rikkaert Edelambachtshuys, zilverstad Schoonhoven

Meer over zilverstad Schoonhoven ontdekken we in het Rikkaert Edelambachtshuys, gevestigd in een voormalige Joodse synagoge (1838). De synagoge rust op het fundamenten van het 17e-eeuwse koopmanspand ‘de Drie Koperen Potten’. Achter het gebouw leidt een trap naar een Joods rituele bad, de “Mikwah”.
We zien verschillende huidige zilveren collecties en meer dan 800 objecten vervaardigd tussen 1600 en 1930. In een 17^e -eeuwse kelder bevindt zich een zilversmidswerkplaats uit vroegere tijden. In de voormalige kosterswoning zien we zilversmeden van nu aan het werk.

Zilverstad Schoonhoven, meer dan een bezoek waard

• Zilverstad Schoonhoven telt liefst 800 monumenten, met o.a.het Zilvermuseum. In 2018 is het Nederlands Zilvermuseum 40 jaar gevestigd in het oude Havenkazerne van Schoonhoven. Het voormalige vesting-arsenaal werd in 2014 grootscheeps gemoderniseerd.
• Brasserie Springer (1552), gevestigd in de voormalige stadsherberg waar reizigers van ver voorheen overnachtten als de vesting gesloten was. aan kleurige Nazomerfestival-vlaggen. U bent welkom vanaf 17.00 uur.
• Rikkaert Edelamchtshuys; bijzondere collecties van bekende merken, rondleidingen, audiovisuele presentatie, een rondleiding en een demonstratie door de zilversmid gegeven en als afsluiting een bezoek aan de unieke grachtenpanden.
• 15 december Nacht van het zilver; feestelijke openstelling.
• Het goud en ziversmidgilde organiseert allerlei activiteiten, zoals van 21 t/m 23 september het zilverweekend. Kijk voor meer informatie over Schoonhoven op de website van VVV Schoonhoven.

Wist je dat?

Wist je dat we het begrip ”beunhaas” aan de zilverbranche danken? Dat is een gezel die beneden de prijs van een meestersmid een object maakt zonder keurmerk. Hij doet dit stiekem op zolder onder de houten balken, ook wel ‘’beun’’ genoemd. Met een hazenpoot, wat nog steeds zilver is, veegt hij de schilfers bij elkaar.

De Stichting Promotie Recreatie en Toerisme vierde op 18 mei 2022 haar 75e Hollandia Netwerk Bijeenkomst.