Sint Agatha, klooster en Erfgoedcentrum in eeuwenoud cultuurlandschap

Voor de research naar mijn oom Bernardus van Klaarwater bezocht ik het  klooster Sint Agatha. In een deel van dit enorme complex uit 1371 huist sinds 2006  het Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven. Dit bevat de archieven van honderd Nederlandse kloosters.

In de jaren ’60 van de vorige eeuw telde Nederland nog 50.000 kloosterlingen. Nu zijn het er minder dan  vierduizend. Over deze verdwijnende cultuur organiseert het Sint Agatha klooster van de Kruisheren de boeiende expositie ‘’Kloosters op een keerpunt’’

Sint Agatha, Nederlands kloosterleven in tijden van verandering

De expositie gaf me een kijkje in het leven van kloosterlingen. Wat bezielde hen om zich als dienaren in Gods wijngaard terug te trekken? Met de ogen gericht op God zetten ze zich in voor hun medemens en maatschappij. Soms met gevaar voor eigen leven zoals mijn oom Bernardus. Samen met anderen werkte hij onder de koppensnellers en menseneters van Nieuw-Guinea.
Wie zijn de kloosterlingen van de toekomst? Met het verdwijnen van gevestigde orden en congregaties ontstaan overal in Nederland nieuwe initiatieven om de waarden van het Kloosterleven in een nieuwe vorm toekomst te geven.  Ook daarvan geeft deze expositie een impressie.

Sint Agatha, het Erfgoedcentrum Nederlandse Kloosterleven

Dan maak ik kennis met historicus en archivaris Guus van Gurp. Hij neemt me mee naar de studiezaal van het Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven.  ‘’Zoals elk klooster bezat ieder klooster een bibliotheek met boeken voor de liturgie en voor studie.  De kloosterbibliotheek van Sint Agatha is in Nederland de enige die steeds ter plekke bewaard is gebleven”, vertelt Guus.
Guus studeerde geschiedenis aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen. Sinds mei 2020 is hij archivaris van het Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven. Sinds de opening van het Erfgoedcentrum in 2006 is de bibliotheek uitgebreid met het archief van honderd kloostergemeenschappen. Vanouds draagt een klooster de historie hoog in het vaandel. Nu kijken we terug op een historie die ten einde loopt. Zowel voor wat betreft kloosters als missie.
Op mijn vraag wat hem zo boeit, antwoordt Guus van Gurp: ‘’Papieren archieven zijn een enorm rijke bron.’’ Ik ben het helemaal met hem eens. In de voor mijn onderzoek benodigde documenten vind ik een handgeschreven brief van mijn opa Bernardus van Klaarwater. Hij vindt het goed dat zijn zoon Bernard toetreedt tot de Missionarissen van het Heiig Hart. Ook vind ik een unieke foto van mijn oom de missionaris van het Heilig Hart.  In de kloostergang ligt een collectie van de missionarissen van Het Heilig Hart klaar voor een expositie.

Eigen kloosterbier

Onder indruk lopen Peter en ik weer naar buiten. Bij de ingang tot het kloosterterrein ligt bezoekerscentrum Het Poortgebouw met een informatiepunt, horeca, ruim terras en kloosterwinkeltje. Ze verkopen er het in de brouwerij van het klooster gebrouwen Toebes-bier. Sinds juni 2020 maken ze ook het   tripel-bier “1371”.  Een verfijnd bier met een volle smaak.
Kruisheer  Edgard Claes is, als geboren Vlaming, een bierliefhebber & -kenner. Samen met hem heeft Kloosterbrouwerij Sint Agatha (dat ook de Toebes-bieren brouwt) deze nieuwe tripel ontwikkeld, dat alléén in Het Poortgebouw te koop is! De naam “1371” is het stichtingsjaar van het klooster.

Kloostertuin Sint Agatha

Eenmaal weer buiten genieten Peter en ik van de kloostertuin. Ik ruik de geur van rozen in allerlei kleuren. Genieten doe ik van fruitbomen, vijvers, een siertuin en een pluktuin vol kruiden. Ik hoor Kruisheren prevelen in hun brevier.
We komen bij de ateliers en brouwerij. Hier maken ze onder andere iconen en een lekker bier. Ik krijg zin in een glas, maar alle restaurants en cafés zijn op slot.  Nederland zucht onder de strengere anti-corona  maatregelen. Zoals het klooster al zo veel moest doorstaan in de loop van ruim zes eeuwen. In 2021 viert ze haar 650^e verjaardag. Zal het virus dan  verslagen zijn?

Maasheggen

Klooster Sint Agatha is ook de toegangspoort tot  het enige UNESCO Nab & Biospshere gebied van Nederland. In zo’n gebied staat de relatie tussen mens een leefomgeving centraal. De Maasheggen kreeg deze status in 2018. Want de bewoners maken al eeuwenlang gebruik van de sterke groei- en bloei-eigenschappen van de mei- en sleedoorn. Daardoor ontstond er een uniek cultuurlandschap. 
De techniek van heggen vlechten is duizend jaar oud. Dankzij de kilometerslange hechten leven in dit gebied veel bijzondere en zelf met uitsterven bedreigde dier- en plantensoorten. Van de das en bever tot de kamsalamander, zwarte roodstaart en steenuil. Van mei- en sleedoorn tot authentieke Nederlandse zaden. Het is vooral een wandel- en fietsparadijs, maar minder geschikt voor de auto.    

Klooster Sint Agatha, erfgoed en nog meer

• Zonder duidelijke reden van je bezoek laat het Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven je zomaar toe in hun leeszaal en archief. Je moet een duidelijk doel hebben. Voor mij was dat de  research naar mijn oom Bernardus van Klaarwater.
• Sint Agatha bevindt zich in het Land van Cuijk. Dit staat bekend om zijn Maasheggen, het oudste cultuurlandschap van Nederland.
• De Daalgaard in Sint Agatha behoort tot de oudste wijngaarden van Nederland. 
• Pannenkoekenhuis de 7 dwergen in Sint Agatha staat bekend om zijn goede keuken en is een paradijs voor kinderen. 
• Voor de research naar mijn oom Bernardus van Klaarwater bezocht ik eerder het archief van de Nicolaaskerk in mijn geboorteplaats Baarn.
• Mijn oom Bernardus van Klaarwater schonk als missionaris van het Heilig Hart zijn leven aan de Papoea’s van Nieuw Guinea.

Wist je dat?

Wist je dat het Klooster van de Kruisheren al bestaat sinds 1371? Nog steeds wonen hier zes Kruisheren. Op vaste tijden bidden ze het  getijdengebed. Ze werken in het pastoraat, onderwijs en in het huishouden.

Kijk voor meer informatie op de website van het oudste klooster van Nederland.