Willem II: Russische tsaar betaalde zijn schuld en redde Paleis Soestdijk

Een grote collectie werken van Hollandse Meesters uit Leningrad kwam eind september aan bij de Hermitage in Amsterdam. Maar hoe kwam een deel van deze werken in Russische handen? Dat ontdekte ik tijdens het onderzoek voor mijn boek ‘’het geloof van Oranje’’ (Den Haag, U2pi, 2015).

Voor het eerst zag ik deze werken in 1987 in de Hermitage te Leningrad. Samen met mijn man Roel Visser (1946-2008) maakten we een autoreis vanuit Baarn naar Kiev, Moskou en Leningrad. Destijds was ik in Amsterdam pianiste bij het Russische koor Otchizna.
De toen aan het bewind zijnde Michail Gorbatsjov (1985-1991) zag dergelijke koren als het middel om de vriendschap tussen Rusland en andere landen te versterken. Daarom kregen we toestemming om met eigen auto Rusland te verkennen.

Willem II en Anna Paulowna

Gorbatsjow haalde niet als eerste de banden aan met Nederland. Tsaar Alexander I was de Russische president voor. Vooral om politieke redenen gaf hij toestemming voor het in 1816 gesloten huwelijk tussen zijn zuster Anna Paulowna en prins Willem II (1792-1849).
Eerder wilde Napoleon trouwen met Anna Pauwlona. De tsaar wees dit verzoek af. Een betere kandidaat zag de tsaar in de Hollandse prins, Als was er wel een verschil van stand. Tsaar Alexander was de machtigste man van Europa en de vorst van Oranje beslist niet.

Willem II en de slag bij Waterloo

Wel was Willem II tijdens de slag bij Waterloo (18 juni 1815) de dapperste man in de slag tegen Napoleon. Tijdens zijn ballingschap op Sint Helena (15 oktober 1815 – 5 mei 1821) schreef Napoleon in zijn memoires:
” De prins van Oranje heeft op die dag het bewijs gegeven, dat hij het genie van de oorlog bezit, (…) zonder hem was het geallieerde leger vernietigd.” ”… zonder de heldhaftige vastberadenheid van de prins van Oranje, die met een handjevol manschappen gedurfd heeft om zijn positie bij Quatre-Bras in te nemen, had ik het Engelse leger zonder slag of stoot overwonnen en was ik net zoals bij Friedland als overwinnaar naar voren gekomen. Alle eer van deze campagne komt hem toe.”

Willem II en paleis Soestdijk

Als dank voor het heldhaftig optreden van Willem II vaardigde Willem I de ‘’wet van Soestdijk’’ uit (1 juli 1815). Deze bepaalde het jachthuis Soestdijk te verbouwen tot een paleis voor kroonprins Willem II van Oranje. Ook werden in Tervuren en Brussel een paleis voor hem ingericht. Pal tegenover paleis Soestdijk verscheen aan het eind van de oprijlaan een monument.
Ik fietste er vaak langs, want vlakbij deze Naald woonde ik. Nu sta ik in het paleis oog in oog met koning Willem II. Gezeten op zijn paard kijkt hij me krijgshaftig aan tijdens de befaamde slag. In een andere zaal staat nog zijn veldbed.

Zijn kunstcollectie

Wat opvalt, is de luxe en glamour van de zalen. Anna Pauwlona was gewend aan de weelde van het Russisch Orthodoxe hof. Ze kon niet wennen aan soberheid van het calvinistische Nederlandse hof. Zij maakte van Soestdijk een hof vol pracht en praal.
Willem II was een kunstliefhebber. Hij bezat een indrukwekkende collectie werken van Rubens, van Dijck en Rembrandt. Als publiek geheim diende deze als onderpand voor een lening van de tsaar om daarmee alle luxe te betalen.

een erfenis van 5 miljoen gulden schuld

Na zijn overlijden liet Willem II een schuld na van vijf miljoen gulden. Er zat niet anders op dan de kunstcollectie van Willem II te ‘’schenken’’ aan de tsaar. Daarmee ging deze omvangrijke kunstcollectie voor Nederland verloren.
Een groot deel verdween naar St. Petersburg. Daar vormt het nog steeds een onderdeel van de collectie van de Hermitage.

Tips

• Marianne Visser van Klaarwater: Het geloof van Oranje: vrijheid, verbondenheid, tolerantie (De Haag, U2pi ISBN 978 8759 550 0).
• Paleis Soestdijk; expositie Soestdijk schrijft geschiedenis, over Willem II.
• Hermitage Amsterdam; oktober 2017 t/m 27 mei 2018: expositie Hollandse Meesters oogappels van de tsaren/
• Hermitage Leningrad; Tsaren en aristocratische families in Rusland kochten vooral in de zeventiende en achttiende eeuw werken van Hollandse meesters. De collectie van koning Willem II vulde dit mooi aan.

Wist je dat?

Wist je dat koningin Màxima vaak vergeleken wordt met Anna Paulowna, de vrouw van koning Willem II? Onze koningin opende daarover op 5 oktober 2016 een expositie op het Loo.

Kijk voor meer informatie over www.paleissoestdijk.nl. Kijk voor meer informatie over Hermitage Leningrad