Damien Lito vierde op 22 juni 2025 zijn 15 jaar priesterschap als pastoor van Bundralis. Evenals zijn parochianen koestert hij de herinneringen aan pater Bernard van Klaarwater msc (Baarn, 2 februari 1897- Bismarckzee, 18 maart 1943).

Wat betekende de Baarnse pater en timmermanszoon Bernard van Klaarwater voor de bewoners van Bundralis? Ik kende hem alleen door zijn brieven aan onze familie. In 1923 vertrok hij als Missionaris van het Heilig Hart (= msc) naar Papoea-Nieuw-Guinea.
Ook wist ik dat hij op 18 maart 1943 vermoord was door Japanse soldaten samen met 49 andere geestelijken. Bernard was de boer van mijn vader Piet van Klaarwater (Baarn, 1913-1989).

Contact met Damien Lito

Sinds 19 juni 2021 weet ik dat de Papoea’s pater Bernard absoluut niet vergeten zijn. Sinds die bewuste dag chat ik regelmatig met Damien Lito. Hij is de pastoor van Bundralis. Deze plaats bevindt zich in het noorden van het eiland Manus.
Tijdens dat allereerste contact sprak hij over een voor hem liggend document. ‘’Daarop staat dat Bernard van Klaarwater de bouwheer was van onze kerk,’’ vertelde hij. Sindsdien nodigen hij en zijn parochianen me regelmatig uit.

Naar de parochie van Damien Lito

Mijn droomwens is om ooit naar de parochie van Damien Lito te gaan. Maar of het ooit zover komt? Voorlopig ben ik mantelzorgster voor mijn bijna 90-jarige echtgenoot Peter. En dat terwijl de reis vier dagen duurt.    
De afstand tussen de parochie in Bundralis en mijn woonplaats Haarlem is  liefst 13.000 km. Vanaf Schiphol vlieg je eerst in 27 uur naar Port Moresby. Vanuit deze hoofdstad van Papoea-Nieuw-Guinea moet je nog 859 kilometer varen naar Manus. Dit eiland heeft geen vliegveld.

Damien Lito, ”priesters ontvangen geen salaris”

Damien Lito (Lavongai, 21 mei 1978) werd geboren en groeide op binnen de parochie Saint Paul van Lavongai, Dat is de districtshoofdstad van het gelijknamige eiland. Dit vormt samen met de eilanden New Ireland en New Britain de Bismarck Archipel.
In deze parochie werkten zowel missionarissen als parochiepriesters en leken. Naar hun voorbeeld voelde Damien zich al jong geroepen tot het priesterschap. En dat terwijl priesters in Papoea-Nieuw-Guinea geen salaris ontvangen. Ze zijn afhankelijk van giften van de vaak arme parochianen. Toch bloeit de kerk.     

Gezocht: Engelstalige redacteur en uitgever

Op 13 september 2022 verscheen bij uitgeverij Gopher mijn boek ‘’Waarom zouden we bang zijn?’’. Dit beschrijft de kerk en missie van Papoea-Nieuw-Guinea vanaf 1844 tot 2022. Ook bevat het de biografie van Bernard van Klaarwater.
Voor mijn research bezocht ik archieven in Nederland en Duitsland. Daarnaast las ik de brieven van Bernard van Klaarwater aan onze familie. Van 1923 tot 1939 beschreef hij zijn leven in Bundralis.
Inmiddels is het boek via Artificial Intelligence vertaald in het Engels. Ik zoek alleen nog een Engelstalige redacteur en uitgever. Daarop hoopt ook Frater Sylvester Warwakai. Hij is provinciaal overste van de Missionarissen van het Heilig Hart voor geheel Papoea-Nieuw-Guinea.

Frater Sylvester; ‘’het verhaal van pater Bernard inspireert’’

Frater Sylvester wijst op het belang van een Engelse editie van ‘’Waarom zouden we bang zijn?’’ ’Ik hoorde alleen algemene verhalen over de missionarissen die op 18 maart 1943 door Japanners werden vermoord. Jouw boodschap geeft ongetwijfeld een diep menselijke en persoonlijke dimensie aan die geschiedenis.
Leren over het leven van Bernard en zijn toewijding aan de mensen van Manus zal velen inspireren. Zijn leven en werk van je oom blijven ons bij. Wij eren zijn nagedachtenis (Boroko, 5 juni 2025).’’

Damien Lito: ‘’We weten weinig van onze historie’’  

Damien Lito toont zich geraakt door de verhalen over vroegere missionarissen. Hij hoorde over hen op school. Daarnaast behoorden ze tot de verhalen die ouders van generatie op generatie vertellen aan hun kinderen.
‘’Toch weten we weinig van onze historie’’, zegt Damien. ‘’Er staat nauwelijks iets op papier. Niet altijd klopt het geschrevene met de feiten. Ook hebben ongedierte en  insecten documenten beschadigd.’’

Damien Lito, ”uw oom was altijd mijn grote voorbeeld”

‘’Uw oom was altijd al mijn grote voorbeeld’’, schreef Damien Lito op 19 juni 2025. Na het seminarie werd Damien op 22 juni 2010 tot priester gewijd. Zijn standplaats werd onder andere de parochie Sint Francis Xavier in Bundralis.
Deze vierde op 29 september 2016 haar honderdste verjaardag. In het begin (1916) stond de  statie onder leiding van de Duitse missionaris Karl Borchardt. Hij werkte samen met pater Kleintischen.
In 1923 slingerde een boze Papoe een bijl naar het  hoofd van Karl Borchardt. Deze raakte niet Borchardt maar de broeder naast hem. Hij bloedde ter plekke dood. Kleintischen wilde niet langer blijven en vertrok weer naar zijn vaderland. Bernard van Klaarwater nam zijn plaats in op verzoek van de Franse bisschop Louis Coupe msc.

Manus: gevaarlijkste missiegebied ter wereld

Manus behoorde in 1923 tot het gevaarlijkste missiegebied ter wereld. En dat ondanks de komst in 1913 van een politiepost. Deze kwam er voor het handhaven van het verbod op kannibalisme en stammenstrijd.‘’Stammenoorlogen en rivaliteiten waren destijds de normale praktijk,’’ schreef bisschop Ronald Vunuvung mij op 26 september 2023. ‘’Bernard van Klaarwater deed geweldig zendingswerk,’’ liet hij mij weten.

Kannibalisme en stammenoorlogen

‘’De praktijk van kannibalisme was een teken van verdediging en overwinning op traditionele rivalen’’, schreef mgr. Vunuvung. ‘’Ze vochten voor de controle over land en macht.
Het was een donker hoofdstuk in de donkere tijden van onze kerkgeschiedenis. De missie bekeerde ons van de duisternis van het heidendom. Ze bracht ons naar het dagende licht van de verlossing in Jezus Christus.’’

Damien Lito geraakt door Bernards Godsvertrouwen

Damien Lito toont zich geraakt door het Godsvertrouwen van Bernard van Klaarwater. De eerste maanden was Bernard zijn leven niet zeker. Een keer sloeg zijn paard op hol door kwade opzet. Ook ontving hij doodsbedreigingen. Toch bleef hij en vertrouwde daarbij op God.
Bernard voelde zich niet beter dan de Papoea’s. Hij zag hen als zijn gelijken. Verder  sprak hij de taal net zo uit als zij. Ook wist hij door te dringen tot hun ziel. Zo won hij steeds meer hun vertrouwen.

Op weg naar verbondenheid en vrede

De Baarnse timmermanszoon en het volk van Bundralis raakten vanuit hun hart met elkaar verbonden. Met zijn bijna twee meter lengte was hij een reus voor de veel kleinere Papoea’s. Ook daardoor straalde Bernard gezag uit. Toch kwam er geen eind aan de stammenstrijd.
In 1930 besloot Bernard om samen met elkaar bestrijdende stammen een kerk te bouwen voor duizend man. De bouw duurde twee jaar. Door samen te werken leerden de Papoea’s elkaar kennen en verdragen. Dat leidde tot verbondenheid en vrede.

Laatste brief van Bernard van Klaarwater

Bij het naderen van de Tweede Wereldoorlog schreef Bernard op 29 januari 1939 zijn laatste brief aan mijn familie. Hij vreesde de expansiedrift van keizer Hirohito en de daarmee gepaard gaande christenvervolging.
‘’De kanakken zijn nog niet rijp voor een geloofsvervolging,’’schreef Bernard. ‘’Wanneer de Genade geen uitzonderlijke werking zou hebben, dan kan men verwachten dat al het werk met een slag in duigen zou vallen. Zeker, waar we nog heel aan het begin staan, zoals hier.’’

Christenvervolging door Japanners

‘’De kannibalennatuur zit er bij de lui nog diep in’’, vervolgde hij. ‘’Er is niet veel voor nodig om heel de wilde natuur weer te doen opleven. Maar die zorgen kunnen we gerust aan O.L. Heer overlaten.
Het geeft een veilig gevoel te weten dat hij het bestuur van de wereld niet uit handen geeft, en dat ook wanneer alles in de wereld daarop wijst of er onderdoor schijnt te gaan Hij alles ten goede keert.’’
Bernard kreeg gelijk.Tijdens de Japanse bezetting van Papoea Nieuw Guinea werden christenen wreed vervolgd. Bernard en 49 andere geestelijken werden op 18 maart 1943 vermoord. Maar het geloof in God overwon. De eenheid onder elkaar bleef bewaard.

Amerikaans vergissingsbombardement

In ons eerste contact vertelde Damien Lito over het door Amerikanen begane vergissing.  ’’Wegens haar twee torens dacht een oorlogspiloot in 1943 dat het een Japans gebouw betrof. Hij bombardeerde haar.’’
Damien Lito stuurde mij een foto van de huidige kerk. Ik zag een vierkant gebouw van beton. Het zag eruit als een barak met van binnen eenvoudige bankjes in een grote open ruimte. Deze bood voldoende ruimte voor honderden parochianen.

Een arme kerk met een rijk geloofsleven 

Inmiddels staat deze barak op instorten. Er moet een nieuwe kerk komen. ‘’We willen dat het kerkgebouw er net zo uitziet als dat van pater Bernardus. Maar we hebben nog geen plan. Kunt u ons alstublieft helpen een architect te vinden die een plan kan opstellen?’’ schreef Damien Lito op 6 juni 2025.
Intussen hopen kardinaal Vunuvung samen met Damien Lito en parochianen op zaligverklaring van Bernard van Klaarwater. De voorwaarden voor zaligverklaring zijn een biografie en het nog herdacht worden. Aan beiden is voldaan.  

Paus Franciscus, dankbaar voor het leven van pater Bernard

Op 27 september 2023 beloofde paus Franciscus persoonlijk aan mij zijn steun.  Op 24 februari 2025 liet hij mij weten dankbaar te zijn voor het leven van Bernard van Klaarwater.
Het besluit ligt nu bij de postulator van de Missionarissen van het Heilig Hart. Deze stelt zich vooralsnog terughoudend op. De zaligverklaring zou alle 50 slachtoffers van 18 maart 1943 moeten betreffen. Verder zijn ze niet vermoord om hun geloof. Ze werden gedood ter voorkoming van mogelijke spionage.  

Damien Lito en de toekomst

 Toch verwacht Damien Lito dat Bundralis in de toekomst een bedevaartsoord wordt. ‘’Ze zal in de toekomst een plek zijn voor pelgrims op zoek naar spirituele groei en vernieuwing.’’
Het wachten is op een wonder. Wellicht is dat er al. Tijdens een chat tussen mij en Damien Lito op 29 juli 2023 leek het alsof de broer van mijn vader tegen mij sprak.
‘’Ik heb altijd van Bundralis gehouden en doe dat nog steeds. Het is God die de wereld regeert door aan de mensen liefde te sturen. Het geloof is als een geschenk om door te geven aan volgende generaties. Nreuhens pobyanwho.’’

Nreuhens pobyanwho

Pas na het chatten zag ik de laatste twee woorden. Ik begreep er helemaal niets van. Nreuhens pobyanwho. Wat betekende dat en waar kwam dat vandaan? Volgens mij was ‘generaties’ het laatste woord wat ik schreef. Ik stond stomverbaasd.
Damien herkende de woorden als de taal die mijn oom en de bewoners met elkaar spraken. ‘Nreuhens betekent: een plaats waar ik geweest ben’, chat Damien. ‘’Pobyanwho is: het zal goed met je gaan. Je oom is bij ons. Laten we bidden. Amen.’’        

Activiteiten biografie van Bernard van Klaarwater 2022 en 2023

• 13 september 2022:  Klaas Wilting (oud woordvoerder politie Amsterdam) presenteerde de lancering van ‘’Waarom zouden we bang zijn?’’ in de Nicolaaskerk van Baarn;
• 3 april 2023, lezing over Bernard van Klaarwater msc Grootseminarie De Tiltenberg;
• 16 september 2023:  het symposium ‘’Waarom zouden we bang zijn?’’ in de Joannes de Doperkerk te Hoofddorp. Sprekers waren: Jacques Maes (algemeen secretaris Pro Petri Sede Benelux), diaken Rob Mascini, Peter Broeders (directeur van Kerk in Nood, de Nederlandse tak van Churches Need Assistance), Riny Reiken (oud eigenaresse Proeflokaal in de Olofspoort Amsterdam en vriendin van majoor Bosshardt) en ikzelf.
• 23 september 2023, het Vaticaan; : ik schonk het boek aan paus Franciscus. Hij beloofde mij zijn steun voor de zaligverklaring van Bernard van Klaarwater;  
• 4 oktober 2023, paleis Noordeinde: ik schonk het boek aan koningin Maxima tijdens de finale Appeltjes van Oranje, 2023;

Activiteiten biografie van Bernard van Klaarwater 2024 en 2025

• Juni 2024 stadsmuseum Tilburg; verhaal over het leven van Bernard van Klaarwater
• 13 oktober 2024, Aken: liturgische objecten voor de Sint Francis Xavier parochie geschonken aan de zuster Daisey Lisania voor de Sint Francis Xavier parochie in Bundralis.
• 30 november 2024, kathedrale basiliek Haarlem; symposium ‘’Vrede begint bij jezelf’.’ Sprekers: dr. Jos Wienen (burgemeester van Haarlem), mgr. Jan Hendriks (bisschop Haarlem-Amsterdam), ikzelf;
• 24 februari 2025, brief Staatssecretariaat Vaticaan: Paus Franciscus lat weten dankbaar te zijn voor het leven van Bernard van Klaarwater
• 25 mei 2025, kathedrale basiliek Haarlem; De Engelse vertaling van het boek overhandigd aan kardinaal Pietro Parolin.
• 15 juni 2025 kathedrale basiliek Haarlem; de op die dag gewijde priester Dino Deltin gaf mij zijn neomistenzegen om het werk van mijn oom zoveel mogelijk voort te zetten.
• 22 juni 2025; 15 jarig priesterschap van Damien Lito; in de Nicolaaskerk van Baarn en in de kathedrale basiliek Haarlem werd voor hem gebeden. Damien Lito en de papoea’s herdachten  pater Bernard van Klaarwater. 
• Het boek ‘Waarom zouden we bang zijn? Is te koop in print en als e-book. Ook is het te leen in de Openbare Bibliotheek.

Wist je dat?

Wist je dat mijn familie van 1939 tot 1981 in onzekerheid leefde over het lot van Bernard van Klaarwater? Dankzij mijn eerste echtgenoot Roel Visser (1945-2008) raakte zijn lot bekend.
In 1981 las Roel een oproep van de priesterjournalist Wiltgen. Hij zocht nabestaanden van geestelijken die voor de 1^e Wereldoorlog in Papoea-Nieuw-Guinea werkten. Roel reagareerde en op 19 september 1981 kregen wij een dodenlijst toegestuurd met daarop de naam van Bernard van Klaarwater.