Artus Quellinus (Antwerpen, 1609-1668) gold destijds als de belangrijkste beeldhouwer van zijn tijd. Voor het eerst is nu een overzichtstentoonstelling van zijn werk te zien. En wel in het Koninklijk Paleis Amsterdam tot en met 27 oktober 2025.

17 mei 2025. Geïmponeerd en gelukzalig.. Dat voel ik bij het binnengaan van de Burgerzaal van het Koninklijk Paleis Amsterdam. Hoog boven mij uit toornt de stedenmaagd van Amsterdam. Aan de zijkanten zie ik borstbeelden van Amsterdamse burgemeesters uit de 17^e eeuw.
Ik raak onder de indruk van het spel van licht en schaduw. Waarbij de vele details uitnodigen tot eindeloos kijken. Dan opent Zijne Majesteit koning Willem-Alexander de expositie. Daarna laat ik me meevoeren in de wereld van Artus Quellinus.

Artus Quellinus: op wens van het toenmalig stadsbestuur 

Imponeren. Dat wilde het toenmalige stadsbestuur van Amsterdam in de 17^e eeuw. Architect Anton van Campen kreeg daarvoor in 1648 de opdracht. Hij ontwierp het in classicistische stijl. Daarbij liet hij zich inspireren door de tempel van koning Salomo en Romeinse regeringsgebouwen.   
Een cadans van ramen en zuilen plus het driehoekig timpaan stralen orde en macht uit. Daarmee wijst het op Amsterdam als belangrijkste stad van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Daarnaast positioneerde Amsterdam zich als het centrum van het universum.

Artus Quellinus en het achtste wereldwonder

Beeldhouwer Artus Quellinus kreeg de taak om het stadhuis van binnen en van buiten te verfraaien. Allereerst kregen gevels en interieur een deklaag van gemengd zandsteen en marmer. Het kalkgesteente kwam uit Italië. Dat maakte Amsterdam tot de stapelplaats van Italiaans marmer.   
Op 29 juli 1655 werd het stadhuis ingewijd.  Wegens zijn omvang en pracht plus rijkdom noemden ze het in 17^e eeuw ‘’Het achtste wereldwonder.’’ Het kreeg echter nooit officieel deze erkenning.

Artus Quellinus, meester van levend marmer

Artus Quellinus staat bekend als ‘’de meester van het levend marmer.’’ In harde steen vatte hij de zachtheid van de menselijke huid en van geplooide stoffen. In zijn beelden kwamen goden en heiligen plus helden tot leven.
Zijn beeldhouwwerken zitten vol verhalen. Daarbij bracht hij bij elk verhaal het beslissende moment in beeld. Van de speelse details in zijn werken druipt het plezier af.
Het licht der beelthouwerye onzer eeuwe’, zo noemde de dichter Joost van den Vondel zijn tijdgenoot Artus Quellinus (1609-1668). Vondel vergeleek hem zelfs met Phidias. Deze was de beroemdste beeldhouwer uit de Griekse oudheid

Rubens, mentor van Artus Quellinus

Artus Quellinus hield van grandeur met volle uitstraling. Zijn grote voorbeeld voor de Antwerpenaar Artus was Peter Paul Rubens  (Siegen, 1577 – Antwerpen, 1840). Hij was een huisvriend van het gezin Quellinus. Hij werd de mentor van Artus.
Rubens invloed zie je onder meer in Hercules en de Nemeïsche leeuw, ca 1630-1635, Hij maakte dit naar een schilderij van Rubens. De rug doet onnatuurlijk aan en het gezicht is weinig zeggend. Artus was het vak nog aan het leren. Later kregen zijn beelden meer levendigheid en expressie.

Artus Quellinus naar Rome

Rubens stuurde Artus Quellinus rond 1635 naar Rome. Daarmee volgde hij het voetspoor van veel toenmalige kunstenaars. In de beeldhouwwerken van Michelangelo (1475-1645) zag je de mens zoals deze bedoeld was door God. Gespierd en lenig. Daarbij waren balans en verhoudingen perfect.
Artus raakte in Rome begeesterd door de Italiaanse barok. Daarin werd zijn grootste voorbeeld Gian Lorenzo Bernini (1598-1680). Vooral diens rust en harmonie raakten hem
Samen met de invloed van Rubens ontstond zo de geheel eigen stijl van Artus. Enerzijds is dat het  warme realisme van de Rubensbarok. Anderzijds is dat de rust en harmonie van de Italiaanse antieken. In de beeldhouwwerken van Artus Quellinus smelten beiden samen.

Pallas Athene

Tot de vele pronkstukken van deze expositie behoort ook de fontein van Pallas Athene (1659-1660). Het betrof een geschenk van stadhouder Maurits aan Amsterdam als teken van vrede.  
Ook stond Pallas Athene als stadsgodin van Athene symbool voor de bakermat van de Griekse beschaving. De godin beschermde kunsten en wetenschappen. De fontein rust op vier dolfijnen en is 342 centimeter hoog.

Gevels van stadhuis

Artus Quellinus leverde in nog geen 15 jaar duizenden beelden en ornamenten voor het stadhuis. Dat deed hij met tientallen assistenten. In geboetseerde schetsen gaf hij zijn ideeën vorm. Vervolgens zocht hij naar de beste composities.
Hij leerde het vak allereerst van zijn vader Erasmus Quellinus bisdom Luik, 1584 – Antwerpen, 1640). Als beeldhouwer was zijn vader sinds 1606 lid van het Sint Lucasgilde. Samen met andere beeldhouwers werkte hij aan herstel van tijdens de beeldenstorm ( 20 augustus 1566) stukgeslagen kerkmeubilair.

Sint Petrus

Evenals zijn vader maakte ook Artus Quellinus veel christelijke beelden. Zoals het beeld van de Heilige Petrus uit de Andreaskerk in Gent.  Deed hij dat vanuit zijn of om geldelijk gewin? Dat staat niet vast. Zijn werken tonen vooral een grote interesse in de mens en diens emoties.
Zoals je dat ook ziet bij dit beeld van apostel Petrus. Hij ontkende drie keer dat hij Jezus kende. Daarna kraaide er een haan. Artus beeldde hem af met een van spijt doordrongen gelaat. Aan zijn voeten staat de kraaiende haan. De apostel klampt  zich vast aan het kruis waaraan hij later omgekeerd werd opgehangen om te sterven.

Ook boeiend voor families en kinderen

Voor families met kinderen is er een speciaal programma: dieren spotten in het Paleis (5+). In het beeldhouwwerk van het Paleis zitten honderden dieren verstopt. De Burgerzaal telt er maar liefst honderd.
Ze zijn gemaakt van koud en hard marmer. Toch lijken ze levensecht. Alsof je  schubben en veren plus haren zomaar kunt voelen. De dieren spelen vaak een rol in een verhaal. Doe-opdrachten dagen de kinderen uit om deze te ontdekken.

Artus Quellinus en De Vierschaar  

Rond 1648 – 1650 trok Artus Quellinus naar Amsterdam. Daar maakte hij tussen 1651 en 1655 de Vierschaar. Hier zie je goed de emotionele spanning die Quellinus zijn werken gaf. Zijn vierschaar met verhalende reliëfs geldt als ‘’de Nachtwacht van de beeldhouwkunst.
 Hier spraken stedelijke rechters in de 17^e eeuw doodvonnissen uit Vervolgens werden de veroordeelden afgevoerd naar en opgehangen aan de galg op de Dam,’ vertelt 
De reliëfs zijn ijzingwekkend. Zij tonen uitspraken uit de Bijbelse en klassieke historie. Ze bevatten details van slangen en schedels plus distels.’Vandaar ook dat hij bekend raakte als ‘de beeldhouwer van Amsterdam.’

Inspiratiebron voor jonge talenten

Artus Quellinus vormde een inspiratiebron voor jonge talenten. Van hen raakte  Josse de Corte onder de naam Giusto le Cour bekend als de beeldhouwer van Venetië.,
De Nijd in de grote beeldengroep van Quellinus onder Atlas bracht hem in 1655 tot zijn eigen Nijd Le Cour beeldde hij de mens af op zijn lelijkst. Daarbij bijt een slang in de borst van een woeste vrouw. Het beeld is akelig levensecht en bedoeld om te shockeren. Dan kijk ik toch liever naar de door Quellinus gemaakte putti. .  

Artus Quellinus als de putti-specialist,

Het afbeelden van putti was destijds een rage. Ook in het Amsterdamse paleis zie je ze overal deze kinderfiguurtjes  Ze zijn naakt en soms hebben ze vleugeltjes. Ze spelen en dollen met dieren. Soms lijken ze hartverscheurend te huilen.
De putti van Artus Quellinus zitten altijd vol beweging. Zoals echte baby’s hebben ze ook  plooien en putjes. En dat terwijl Artus en zijn vrouw Margriet Verdussen zelf geen kinderen hadden.  
Tijdgenoot Jan Vos maakte daarover het gedichtje ‘’Zijn er dan geen echte tussen de velen van Artus Quellinus? ‘’Neen. Wilt gy haar oorsprong hooren? De kinderen die hij teelt zijn meestal uit steen geboren.’’

Links betreffende bronnen voor dit artikel over Artus Quellinus

• Het Koninklijk Paleis Amsterdam is het officiële ontvangstpaleis van Zijne Majesteit de Koning.  Daarnaast is het zoveel mogelijk open voor publiek. Ook vinden er symposia en andere activiteiten/bijeenkomsten plaats.  
• De overzichtstentoonstelling Artus Quellinus is te zien tot 27 oktober 2025.
• Zijne Majesteit koning Willem Alexander opende de expositie over Artus Quellinus.
• De expositie kwam tot stand in samenwerking met het Rijksmuseum als grootste bruikleengever.
• Het Rijksmuseum publiceerde de rijke publicatie ‘’Artus Quellinus: Beeldhouwer van Amsterdam.’’ Deze is te koop in de Paleiswinkel.  
• Peter Paul Rubens was de mentor van Artus Quellinus. In Antwerpen kan je vanaf het Rubenshuis wandelen in de voetsporen van Peter Paul Rubens.

Wist je dat?

Wist je dat koning Lodewijk Napoleon het stadhuis groot genoeg vond voor zijn hofhouding van vierhonderd mensen? Hij veranderde het stadhuis binnen enkele maanden tot een paleis met vorstelijke allure.
In 1808 nam hij het in gebruik. De gevel aan de Damzijde kreeg een balkon om het volk toe te zwaaien en te spreken. De door hem aangeschafte kroonluchters en pendules sieren het paleis nog steeds. Evenals de meubels in Empirestijl.