Cineast Boni Li-A-Sam is trots op zijn oudoom Henk Spee (1893-1956). Deze redde als rechercheur in 1944 de Koepelkathedraal van Duitse wraakneming. Dit wegens de moord op Fake Krist. Als represailles fusilleerden de Duitsers tien verzetsmannen ”Ik was 13 en moest gedwongen toekijken’’, vertelde Wil Weeber (93). 

Als lid van de Vriendenkring van Koepelkathedraal genieten mijn man Peter en ik steeds weer van bijzondere bijeenkomsten. Vaak gaan de avonden over een kunstwerk in de kathedraal. Op 21 en 22 maart lanceerde cineast Boni-Li-A-Sam zijn eerbetoon aan de tien gefusilleerde verzetsmannen.

In gesprek met cineast Boni-Li-A-Sam en ooggetuige Wil Weeber

Onder de aanwezigen waren ook enkele nabestaanden van de tien gefusilleerde verzetsmensen. Onder hen was ook mevrouw Wil Weeber (93) als ooggetuige van de represailles. Zij was op de ochtend van 26 oktober 1944 als meisje van 13 jaar op weg naar de vroegmis in de St. Bavo.
De Duitsers hielden haar staande. Ze dwongen haar toe te kijken tijdens de fusillade van de  tien verzetsmannen aan de voet van de kathedraal. ‘’De geestelijke had duidelijk de fusillade kunnen horen. Toch negeerde hij dit en droeg gewoon de mis op. Dat schokte mij nog meer, ’’ vertelde Wil Weeber. 
“Hoe kwam ik daarna in de kerk? Dat weet ik niet meer. Wel herinner ik me dat niemand vroeg naar wat we net hadden meegemaakt. Er was totaal geen belangstelling.’’

Het verhaal achter eerbetoon van cineast Boni Li-A-Sam

Voormalig politie-inspecteur Guus Hartendorf opende de avond met zijn lezing over de aanslag op Fake Krist. Deze in 1904 te Beilen geboren NSB’er werkte sinds 1932 bij de Haarlemse politie. Op 25 oktober 1944 maakten vier kogels een einde aan zijn leven. 
Als auteur en amateurhistoricus verdiepte Hartendorf zich in Haarlem tijdens de jaren 1940-1945. In 1994 verscheen “Politieverzet in Haarlem tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daarna volgde ‘’Bureau Smedestraat 9: Knooppunt van Haarlems Verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 2001 verscheen het rijk geïllustreerde boek ‘’Dienders en Daden.’’ 

Cineast Boni-Li-A-Sam en de zaak Fake Krist

Hartendorf vertelt zijn visie op de zaak Fake Krist in het meesterwerk van cineast  Boni Li-A-Sam. Tijdens zijn lezing wees Hartendorf op het toenmalig politiekorps van Haarlem.   
‘’Dit bestond destijds uit 350 dienders. Van hen heulde 30% met de Duitsers. Ook zat er 30% in het verzet’’, vertelde Hartendorf tijdens zijn lezing. Een aantal goede agenten richtten de Politie Knokploeg op. Zij speelden onder meer een belangrijke rol bij de moord op Fake Krist.
‘’Deze was een handlanger van de SD (Sicherheits-Dienst). Velen bracht hij voor het vuurpeloton. Zijn ‘’kopgeld’’ (premie voor elk slachtoffer) bedroeg 5 tot 75 gulden. Hij stond bekend als De Schrik van Haarlem,’’ vertelde Hartendorf.

Cineast Boni-Li-A-Sam; muzikaal drama      

Fragmenten van dramatische klassieke composities begeleiden het eerbetoon aan tien gefusilleerde verzetsmannen. ‘’De aanslag op Fake Krist werd gepleegd door een gat in een stukgeslagen ruitje van de Bavoschool.
Deze bevond zich aan de noordzijde van de Westergracht. De karabijn werd opgeborgen in de piano en het lijk van Fake Krist razendsnel verlegd’’, vertelde Hartendorf. 
Daardoor moest het lijken alsof de daders de schoten losten vanuit de naastgelegen speeltuin Mariagaarde. Dankzij rechercheur Henk Spee (1893-1956) kwam er een vervalst proces-verbaal over de aanslag op Krist. Hij maakte ook valse mutaties in het dagrapport.

Zwarte Alida, hospita van Fake Krist

Fake Krists hospita  Alida Rozeboom-Koster (ook wel “Zwarte Alida” genoemd) legde ter plekke een valse verklaring af. Volgens haar was er vanuit de kathedraal op Krist geschoten en stond de pastoor erbij.
Als vergelding voor de aanslag hadden de Duitsers gedreigd de kathedraal te vernietigen; “We zullen dat nest wel uitbranden’’, riepen ze. Met het vervalste proces-verbaal wist Henk Spee de Duitsers om de tuin te leiden.

Henk Spee, oudoom van documentairemaker Boni-Li-A-Sam  

Henk Spee wist daarmee de aandacht af te leiden van de kathedraal en van de Bavoschool. Dus van de werkelijke plaats van delict. De Duitsers accepteerden het relaas van Spee en zagen af van het opblazen van de kathedraal. Daardoor bleef de kathedraal gespaard. Op 1 januari 1946 werd Spee bevorderd tot adjudant.
Mede vanwege zijn rol in het verzet ontving Spee op 30 april 1950 de Eremedaille in Goud in de Orde van Oranje-Nassau. Op 24 juli 1952 werd een ere-avond voor adjudant Spee georganiseerd. Mede voor het redden van de kathedraal ontving Spee ook de pauselijke onderscheiding Pro Ecclesia et Pontifice.
De Nieuwe Haarlemsche Courant deed daar de volgende dag verslag van. Het verhaal van Henk Spee is te zien in een presentatie (lijst op schildersezel) in het Museum van de Koepelkathedraal.

Vervolging van katholieken in Duitsland  

Voorafgaan aan het meesterwerk van documentairemaker Boni bespeelde Ton van Eck het orgel. We luisterden onder andere naar composities van de Duitser Joseph Haas (1879-1960). Hij kreeg het tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar te verduren wegens het openlijk blijven belijden van zijn katholieke geloof.
Mijn gedachten dwaalden af naar mijn boek ‘’Waarom zouden we bang zijn?’’ (Gopher. 2022). Hierin wijs ik op het toenmalig vervolgen van katholieken in Duitsland. Zo nam de Gestapo daar het ene na het andere klooster in beslag. Veel katholieken werden vermoord of opgesloten in concentratiekampen

Machtswellust van Hitler

Dat alles kwam voort uit de machtswellust van Hitler. Hij wilde alle ingezetenen met elkaar verbinden onder zijn gezag. En dat terwijl een derde van de Duitsers katholiek was. Zij richtten zich alleen naar de paus.
Vandaar wellicht ook de bijnaam ‘’dat nest’’ voor de Haarlemse Kathedraal aan de Leidsevaart. (Bron: Marianne Visser van Klaarwater, Waarom zouden we bang zijn?’’ Uitgeverij Gopher 2022).

Executie 10 verzetsmannen op 25 oktober 1944 in Haarlem  

Documentairemaker Boni wijst in zijn muzikale drama op de executieplaats. Daar staat sinds 26 oktober 1950 het beeld van de treurende vrouw. Het is van natuursteen gemaakt door Oswald Wenckebach (1895-1962).  
Het beeld verbeeldt een treurende vrouw. Ze peinst en is enigszins verbitterd. In zichzelf gekeerd staat ze daar. Rondom het voetstuk liggen tien stenen met de namen van de omgekomen verzetsmensen. 

Eerbetoon ter nagedachtenis aan tien gefusilleerde verzetsmannen  

De avond van de Vriendenkring Koepelkathedraal sloot af met het meesterwerk van cineast Boni-Li-A-Sam. Peter en ik vonden zijn ‘’eerbetoon aan tien gefusilleerde verzetsstrijders’’ indrukwekkend ontroerend.
Om even te laten bezinken en tot jezelf te laten komen. Alle lof ook voor de mooie harmonie tussen historische beelden en de muziek van Rachmaninov en Wagner plus Mahler.

Tips betreffende dit eerbetoon aan 10 gefussilleerde verzetshelden

• Tip geniet van de prachtige documentaires van cineast en pianist Boni-Li-A-Sam.
• Lees om je meer te verdiepen in Haarlem tijdens de Tweede Wereldoorlog de boeken van Guus Hartendorf: Politieverzet tijdens de Tweede Wereldoorlog in Haarlem’, Bureau Smedestraat 9  en Dienders en daden:
• Rondleidingen KoepelKathedraal: wat is er te zien?
• Word lid van Vriendenkring Koepelkathedraal.
• Naar aanleiding van 80 jaar vrijheid vinden er speciale rondleidingen plaats in de kathedrale basiliek. Deze vinden plaats van 19 maart t/m 18 mei 2025 op woensdag-en zaterdagmiddag om 13.30. Voor deze inlooprondleidingen betaal je €5,00 extra per persoon naast de reguliere toegangsprijs van €4,50.
• Het Kathedraal Museum toont foto’s met achtergrondinformatie over de tien verzetsmannen.  Daarnaast zie je enkele voorstudies van beelden van de Haarlemse beeldhouwer Mari Andriessen. Hij maakte o.a. het monument De Dokwerker.
  

Wist je dat?

Wist je dat de Duitsers als wraak wegens de moord op Fake Krist ook huizen in brand staken? Dat waren acht woningen aan de overkant van de kathedraal.
En wist je dat de Duitse bisschop Clemens van Galen bekendstond als De Leeuw van Münster? Deze bijnaam dankte hij aan zijn verzet tegen Hitler wegens diens heksenjacht op katholieken.