Lichtpunt in donkere tijden. Bestaat dat dan? Wereldwijd woeden er oorlogen en de weerslag daarvan treft ook Nederland. En waar blijft God? Menigeen ziet religie als de oorzaak van alle strijd. Al deze vragen kwamen op 30 november aan de orde tijdens het symposium ‘’Vrede begint bij jezelf.’’

Als bestuurslid van Pro Petri Sede Nederland nam ik begin 2024 het initiatief tot dit symposium. Tot de sprekers behoorden  burgemeester Jos Wienen van Haarlem en bisschop J. Hendriks van het bisdom Haarlem-Amsterdam plus ikzelf.
Namens Missio was vicaris Bruggink aanwezig en namens de Constantijnse Orde deken Eugene Jongerden.  Dagvoorzitter was vicaris Paul Verbeek van het bisdom Breda. Hij is geestelijk adviseur van Pro Petri Sede Nederland. Het symposium vond plaats in de kathedrale basiliek Sint Bavo te Haarlem.

Lichtpunt in donkere tijden: dienstbaar aan de paus

Paul Verbeek schetste in zijn openingswoord het ontstaan van Pro Petri Sede. Zij wortelt in de historie van de Zouaven. Dat was het elitekorps van de paus gedurende de Italiaanse vrijheidsstrijd en bestond uit mannen van tussen de18 en 35 jaar. Ruim drieduizend van hen vochten tussen 1861 en 1870 om het behoud van de pauselijke staat. Deze besloeg destijds de helft van Italië.
De Italiaanse vrijheidsstrijder Giuseppe Garibaldi versloeg de Zouaven op  20 september 1870 definitief. Italië werd een eenheid. De Zouaven verenigden zich tot Pro Petri Sede. Ze bleven dienstbaar aan de paus door het financieel ondersteunen en bekend maken van zijn humanitaire projecten.

Lichtpunt in donkere tijden; Naastenliefde

Het lidmaatschap voor Pro Petri Sede staat open voor iedereen. Zelf ben ik sinds 15 december 2023 bestuurslid. Ik zet me voor dit verbond in vanuit mijn respect voor de naastenliefde van paus Franciscus.
Zowel in 2013 als in 2016 en 2023 ontmoette ik hem persoonlijk tijdens de wekelijkse audiëntie in Rome. Ook ontving ik namens hem twee keer een kort schriftelijk dankwoord.

Lichtpunt in donkere tijden: en al die oorlogen dan?

Bisschop Hendriks wees in zijn toespraak op de vele mondiale brandhaarden. ‘’De wereld is in oorlog. Ondanks globalisering raken mensen van elkaar vervreemd.  Paus Fran­cis­cus citeert daarover zijn voor­gan­ger paus Bene­dic­tus XVI. Hij  schreef: we zijn wel elkaars buren maar geen broe­ders gewor­den (geci­teerd door paus Fran­cis­cus in Fratelli Tutti nr. 12).’’
De oorlogen hebben ook hun weerslag op mensen in ons eigen land. Zo voelen veel mensen in onze samenleving zich betrokken bij de oorlog in het Midden Oosten. ‘’ De uit die oorlogssituatie ontstane span­ningen speelden ook een rol bij de geweld­da­dige uitbars­tingen tijdens het bezoek van Maccabi-supporters aan een voetbalwedstrijd in Am­ster­dam. Dat leidde tot verreikende conclusies over integratie,’’ stelde Hendriks.

Lichtpunt in donkere tijden:  dialogen en onderhandelingen

In aanloop naar het symposium noemde Mgr. Hendriks de paus ”een roepende in de woestijn. Zijn oproepen tot dialoog en onderhan­de­lin­gen vin­den niet het volgens mij verdiende gehoor. Poli­tieke lei­ders richten zich op het bestrij­den van de tegen­stan­der in de hoop die uit te kunnen schakelen. Dat is een illusie.’’  
Tegelijkertijd zien buitenkerkelijken het bestaan van diverse religies als bron van geweld en oorlogen. Als voorbeeld nam Hendriks de reacties op de door paus Fran­cis­cus en groot-imam Al-Tayyeb ondertekende verklaring  over vrede en gods­dienst­vrij­heid (Abu Dhabi 4 februari 2019.) ‘’Som­mi­ge liberale politici menen daar­en­te­gen dat gods­diensten achter de voordeur moeten blijven.’’

Religie, geen oorzaak van haat en geweld

‘’Zij zien religies als oorzaak van  haat en geweld,’, vervolgde Hendriks. ‘’Toch kwamen de  grootste en meest bloe­dige oorlogen van de vorige eeuw  voort uit regimes zon­der God of gelovig fun­dament. Wellicht zijn zij dat vergeten.’’ Als voorbeeld noemde Hendriks Stalin, Pol Pot, Hitler, Mao.
Bisschop Hendriks wees daarbij op Fratelli Tutti nr. 284. ‘’Volgens paus Franciscus leidt oprechte en nederige aanbid­ding van God niet tot dis­cri­mi­na­tie, haat en geweld. Wel leidt ze tot respect voor de hei­lig­heid van het leven. Tot respect voor de waar­dig­heid en vrij­heid van anderen en tot de liefde­volle inzet voor het wel­zijn van allen’’

Lichtpunt in donkere tijden: veilig in Gods handen 

Intussen ondermijnt de onderwereld steeds meer de maatschappij. Zo heeft burgemeester Jos Wienen dagelijks te maken met keiharde criminaliteit. Wegens zijn aanpak van onder meer de drugsmaffia wordt hij regelmatig bedreigd. In 2018 moest hij zelfs onderduiken en moest ook het gezin hun huis verlaten.
‘’Toch was ik geen moment bang,’’  stelde hij tijdens het symposium ‘’Vrede begint bij jezelf.’’ Daarbij wees hij op een door hem tijdens zijn 18^e gemaakte fietstocht door Frankrijk.
‘’Aan het eind van een lange helling gleed mijn fiets op de losse steentjes weg en kwam ik met een enorme smak ten val. Ik dacht even dat het met mij was afgelopen. Met meteen daarna de gedachte van dan veilig te zijn in Gods handen. Deze gedachte keerde terug tijdens het bedreigd zijn in 2018.’’

Lichtpunt in donkere tijden: Godsvertrouwen

‘’Geloof is geen opgave maar een gave,’’ stelde Wienen. Daarbij wees hij op de liefde in  zijn ouderlijk gezin en de daarin meegekregen normen en waarden. Dat alles gaf een basis voor zijn godsvertrouwen.
Daarbij wees hij op de eerste zin van de Protestantse Nederlandse Geloofsbelijdenis: ’Wij geloven allen met het hart en belijden met de mond dat er is een enig en eenvoudig geestelijk Wezen, Hetwelk wij God noemen.’’  
Dat Godsvertrouwen leidt tot liefde en respect als basis voor verdraagzaamheid. In zijn persoonlijke verhaal erkende Wienen in zijn jeugd wel eens getwijfeld te hebben. Het geloof zou achterhaald en in strijd zijn met de wetenschap. Lang duurde deze twijfel niet dankzij het van kinds af aan ervaren godsvertrouwen.

Eigen achtergrond

‘’Je eigen achtergrond geeft je een stempel voor je verdere leven,’’ stelde Wienen. ‘’Kinderen leven nu in soms een heel andere wereld dan in die liefdevolle wereld uit mijn jeugd.’’ De secularisatie en het massaal sluiten van de kerken heeft zijn weerslag, De gedachte van veilig te zijn in Gods handen verdwijnt steeds meer uit beeld.
Wienen wees ook op de vraag wat te doen met je geloof in de liefde van God. Dat deed me denken aan de aanloop naar dit symposium. Ik stuurde menige uitnodiging aan mensen binnen de RK-kerk van Haarlem.  Ik verwachtte reacties van mensen binnen deze kerk. Die bleven uit. Verreweg de meesten reageerden niet eens op mijn e-mails.

Kloof kerk en maatschappij

Veel gelovigen maar ook buitenkerkelijken bleken zich liever te verdiepen in het Rooms Katholieke geloof. Zo sloot de Alphacursus van de Kathedrale Basiliek op 7 december 2024 af met vijfenvijftig deelnemers. Onder hen waren veel jongeren.
Ook nemen velen deel aan retraites en Bijbelstudies of andere geloofs samenkomsten. ”Ik  kan mij zo voorstellen dat het allemaal een beetje te veel wordt. ’’ stelde een actieve parochiaan. Minder kerkelijk actieve maar meer maatschappelijke gelovigen hielden liever afstand.
Zo gaf de Vredesweek Haarlem geen gehoor aan mijn oproep. Ze deden niet mee uit angst om te veel het stempel ”kerk” opgedrukt te krijgen. Wel stonden ze paginagroot in het roomse parochieblad.

Lichtpunt in donkere tijden:  maatschappelijke betrokkenheid

Paus Franciscus deed in Rome op 28 maart 2013 een oproep voor meer maatschappelijke betrokkenheid van christenen. De paus wees de mensen erop om er echt op uit te gaan.
‘’Om te overleven moet de kerk een plaats van naastenliefde worden. Ze moet het pastorale werk doen met een open oog en begrip voor de omringende maatschappij. Het gaat niet om het instituut maar om de mensen en broederschap. ‘We moeten herders zijn met de geur van schapen .” (toespraak Rome, 28 maart 2013).    
 

Fratelli Tutti 

Paus Franciscus wijst met zijn encycliek Fratelli Tutti op blokkades die een universele open broederschap beletten. Zoals het niet de tijd nemen om er te zijn ten dienste van die ander. 
Ervoor gaan zitten om naar hem te luisteren, Te zien wat hem beweegt en zijn nood te verlichten. Het niet opzij zetten van het eigen ego door het belang van die ander voorop te stellen.

Bernard van Klaarwater bracht een lichtpunt in de duisternis

Marianne Visser van Klaarwater wees als zijn volle nicht op Bernard van Klaarwater (Baarn, 2 februari 1897 – Bismarckzee, 18 maart 1943.) Als Missionaris van het Heilig Hart kwam hij in 1923 naar Papoea-Nieuw-Guinea. Daar zond de Franse bisschop Louis Couppé hem naar de plaats Bundralis op het eiland Manus.
Op Manus stond sinds 1913 een politiepost voor handhaving van het verbod op kannibalisme en stammenstrijd. Toch was het daar nog steeds levensgevaarlijk. Tijdens een mis in 1923 gooide een boze Papoea een bijl naar het hoofd van missionaris Karl Borchard. Niet hij maar de broeder naast hem werd geraakt. Deze bloedde ter plekke dood. De komst van Bernard bracht een lichtpunt in de donkere tijden van Manus.

Als de Barmhartige Samaritaan 

Als een barmhartige Samaritaan liep Bernard niet voorbij aan de mens in nood. Hij trok naar de Manus om de mensen te helpen. Marianne trok de parallel met onze huidige maatschappij. Zoals het gericht zijn op jezelf. Ook als dat ten koste gaat van een ander.
In deze sterk verdeelde samenleving bracht Bernard eenheid door het tonen van respect. Daarbij nam hij afstand van de gedachte dat de heidenen zielig zouden zijn. ‘’Zo moeilijk is het niet om hen te zien als onze gelijke,’’ stelde hij. Door vijandige stammen samen een kerk te laten bouwen ontstond er verdraagzaamheid en vrede.

Links betreffende Lichtpunt in donkere tijden

• Pro Petri Sede is een vereniging die gelden verzamelt voor de humanitaire werken van de paus en deze bekend maakt.
• De Constantijnse Orde van Sint Joris is een 17 eeuwen oude Europese ridderorde die nauwe banden heeft met de katholieke Kerk.
• Missio Nederland toont Solidariteit met katholieke gelovigen en geloofsgemeenschappen wereldwijd.
• Mgr dr. Hendriks schreef over het symposium een blogpost met als titel: ‘’Bekering van het hart: er moet iets veranderen.’’ 
• De Alhpacursus van de kathedrale basiliek Haarlem sloot op 7 december 2024 af met 55 deelnemers. De 10-weekse cursus omvat ook een gratis gezamenlijke maaltijd en fijne gesprekken.
• Burgemeester dr. Jos Wienen deinst niet terug voor criminelen en terreur;  
• De biografie over pater en martelaar Bernard van Klaarwater is onder de titel ‘’Waarom zouden we bang zijn’’ te koop bij Bol.com. Zowel als print als ebook. Het is ook te leen als print en als e-book in de openbare bibliotheek.

Wist je dat?

Wist je dat historicus Koen de Groot onderzoek deed naar de historie van de Zouaven? In 2023 verscheen bij uitgeverij Prometheus zijn boek ”Martelaren voor de paus: de vergeten geschiedenis van de Nederlandse zoeaven.” ISBN 9 789 044 650 723.