Apocalyps zie je symbolisch verbeeld in de Koepel van de kathedrale basiliek in Haarlem. Hoe? Daarover vertelde Stephan van Rijt op 21 november tijdens een lezing voor de Vriendenkring van de KoepelKathedraal St. Bavo. Daarbij wees hij ook op Cuypers liefde voor details.

Samen met mijn echtgenoot Peter geniet ik altijd van de interessante bijeenkomsten  van  de Vriendenkring van de Koepelkathedraal. Zo ook de  lezing van Stephan van Rijt. Vanuit zijn liefde voor  de koepel maakte hij deze voor mij tot een Rijksmonument om te koesteren.

Apocalyps : leidraad  voor Joseph Cuypers  

Joseph Cuypers begon in 1893 aan de opdracht voor de KoepelKathedraal St. Bavo. Zijn opdrachtgever was de toenmalige bisschop Caspar Josephus Martinus Bottemanne. Het was 45 jaar na de in 1848 uitgevaardigde wet van Thorbecke.
Dit gaf parochies volledige zeggenschap over hun organisatie en de bouw van hun kerken. Tussen 1581 en 1798  gold er in de Calvinistische republiek een verbod op het openbaar belijden van het katholieke geloof.

Trouw aan de paus   

Desondanks bleven de katholieken trouw aan de paus van Rome. Om daarop te wijzen tekende Cuypers de koepel in Haarlem naar het voorbeeld van de Sint Pieterskerk van het Vaticaan.
‘’Dit was een goede optie geweest. Toch wilde Joseph Cuypers iets meer eigentijds. Tenslotte koos hij voor de huidige in Jugendstil uitgevoerde koepel”, vertelde Stephan van Rijt. Van binnen verbeelde hij daar de Openbaring van Johannes tot in details en vol symboliek.

De Dom van Aken

Hij raakte daartoe geïnspireerd tijdens een bezoek aan de Dom van Aken. De koepel daar verbeeldt met rijke mozaïeken en  voorstellingen de hemel zoals  beschreven in Apocalyps 4:2.
 ‘’En rondom de troon waren vier en twintig tronen; en op de tronen zag ik de vier en twintig ouderlingen zittende, bekleed met witte klederen, en zij hadden gouden kronen op hun hoofden.’’

Apocalyps, het einde der tijden

Waarom voelde Cuypers zich aangetrokken tot de Apocalyps? Dat liet Stephan van Rijt tijdens zijn lezing buiten beschouwing. Volgens hem is  dat wel te vinden in het boek De Heilige Linie(1858)  van zijn peetoom Joseph Albert Alberdingk Thijm.
De  gedachte aan de eindtijd speelt door de eeuwen heen. Zowel nu als rond de eeuwwisseling van 1755-1756. Destijds kondigde de Lutherse predikant Georg Muller dominees de eindtijd aan.
Aanleiding was een aardbeving in Lissabon die je overal ter wereld voelde. Om deze gedachte te ontkrachten bouwde Eise Eisinga in Franeker zijn wereldberoemde planetarium. (bron: verderopwe.nl  Eise Eisinga).  

Apocalyps en het hemels Jeruzalem 

Zinnen uit de Apocalyps liepen als een rode draad door de presentatie van Stephan van Rijt. Zo wees hij aan het begin op de hemel zoals o.a. beschreven in de Apocalyps 21:2. Daarin ziet de heilige ziener Johannes van Patmos het nieuwe Jeruzalem getooid  als een bruid neerdalen van God uit de hemel. En Johannes sprak: ‘Geenen tempel heb ik haar gezien (Apocalyps 21:22) De Stad behoeft zon noch maan die haar verlichten zouden. De Heerlijkheid Gods verlicht haar.’’  Dat hemelse  neergedaalde Jeruzalem werd Cuypers concept voor de koepel van de Haarlemse kathedraal.

Vier pilaren

De naar de Apocalyps verbeelde koepel rust op vier pilaren van 21 meter hoog en 12 meter omvang. Daarop afgebeeld staan in terracotta de vier kardinale deugden met symbolen uit het dierenrijk. Zo wijst de slang op het spreekwoord ‘’wees gelijk de slang.’’ Deze was verstandiger dan alle andere dieren. Het goed van kwaad kunnen onderscheiden vormt de basis voor een deugdzaam leven.
Stephan van Rijst wees op Aristoteles als grondlegger van de kardinale deugden. ‘’De Romeinen vulden haar aan met wijsheid. De christenen voegde daaraan toe het geloof en de hoop plus de liefde.

Waterlelies

Stephan Van Rijt wees ook op de symbolische structuur van de koepel. Het grondoppervlak is een vierkant als het symbool van de aarde. De koepel is rond als symbool van de hemel. Op de grens van de aarde zie je waterlelies.
‘’Met hun wortels in de modder reiken ze naar de aarde. Met hun bladeren geven ze de overgang aan. En met hun schone bloemen reiken de waterlelies naar de hemel,’’ stelde Stephan.

Poorten van Jeruzalem

Daarboven komen de twaalf poorten van Jeruzalem. In groepjes van drie stonden ze in elke windrichting rond de stad. Dit heeft een symbolische betekenis. Voor ieder van waar dan ook is er een poort in de hemel die je toegang geeft.   
In de top van de koepel straalt een Christusmonogram. De Alfa en de Omega zijn links en rechts daarvan afgebeeld. Zij wijzen erop dat Christus het begin en einde is van alle dingen. Op een door Stephan van Rijt getoonde dia zien we de uitvaart van Mgr. Zwartkruis op 27 oktober 1983.
‘’Het laat zien hoe God tranen droogt.  De overleden bevond zich onder de koepel.. Deze stelt de hemel voor waarin hij wordt opgenomen,’’ stelde Stephan van Rijt tijdens deze boeiende lezing voor de Vriendenkring van KoepelKathedraal St. Bavo.

Links betreffende dit artikel over de Apocalyps zoals verbeeld in de KoepelKathedraal Haarlem

• Vriendenkring KoepelKathedraal St. Bavo beoogt het onder de aandacht brengen van dit monument als een tempel vol kunst en symbolen. 
• Joseph Cuypers (1861-1949) overleed 75 jaar geleden op 20 januari 1949. Op 20 januari 2024 vond een herdenkingsbijeenkomst plaats. Dit vormde de aftrap van een nationaal ‘’Joseph Cuypersjaar.’’
• Eise Eisinga bouwde in Franker zijn planetarium om het idee van een naderende Apocalyps te ontzenuwen.

Wist je dat?

Wist je dat het gedurende eeuwen samenkomen in schuilkerken stilstand betekende voor de kerkelijke architectuur? En dat terwijl de islamitische architectuur zich toen juist ontwikkelde in vormentaal. Voor de bouw van de Koepelkathedraal in Haarlem gebruikte Joseph Cuypers daarom ook islamitische architectuur. Daarmee maakte hij een inhaalslag.   

Doen: lid worden van de Vriendenkring KoepelKathedraal St. BAVO.