Bergen op Zoom ligt op een zandrug met aan weerskanten lage gronden en moerassen. Wegens deze strategische positie was ze tot het midden van de 19^e eeuw een vestingstad. Op 14 november bezochten we de vestingstad tijdens de  86^e bijeenkomst van het Hollandia Netwerk Evenement.

‘’Merck toch hoe Sterck’’. Dit lied is het overwinningslied van de Geuzen over het ontzetten van Bergen op Zoom op 2 oktober 1622.  Mijn lieve man Peter (1935) leerde het als 6-jarig jochie op de RK lagere school van Haarlem. Sommige zinnen kent hij nog uit zijn hoofd.

Bergen op Zoom en haar vestingwerken

Waaruit bestonden de vestingwerken van Bergen op Zoom? Dat ontdekten de deelnemers die kozen voor optie 1 en 3 van dit Hollandia Netwerk Evenement. Optie 1 bestond uit een bezoek aan  de kazematten van het Ravelijn. Deze bewaakte de toegang vanuit het Zuiden naar Holland en Zeeland.
Optie 3 betrof ‘’De Verborgen Vesting’’. Dat is een archeologisch restant van de vesting Bergen op Zoom. Een unieke panoramavoorstelling onthult allerlei trucjes om de vesting te verdedigen. Zoals ‘’fladdermijnen’’. Deze mijnen ontploften door een snel ontvlammende lont.

Bergen op Zoom  en de West Brabantse waterlinie  

Vesting Bergen op Zoom was de belangrijkste locatie van de West Brabantse waterlinie (1628). Deze beschermde Zeeland en Holland tegen de vijand. Het gebied bevond zich tussen Bergen op Zoom en Steenbergen.  
Bergen op Zoom heette ook wel ‘’de Sleutel van Holland’’. Door haar te veroveren kon de vijand doorstoten naar Holland en Zeeland. Beiden behoorden in de 16^e en17e eeuw tot de rijksten van de gewesten.

Bergen op Zoom als marktplaats

Bergen op Zoom was sinds de 13^e eeuw de belangrijkste handelsplaats van de lage landen. Haar  jaarmarkten trokken zelfs handelaren uit het buitenland. Dat alles dankte ze aan haar ligging aan de Westerschelde.
Na de Felix’svloed (5 november 1530) verzandde de Westerschelde.
Bergen op Zoom verloor haar belangrijke handelspositie. De aan de Oosterschelde gelegen stad Antwerpen nam deze vooruitgeschoven positie van haar over. 

Bergen op Zoom: Jan IV van Bergen

In 1533 werd de vestingstad een markizaat. Jan IV van Bergen (1528-1567) droeg voortaan als heer van de stad de hoogadelijke titel van markies. Dat maakte hem tot de machtigste personen binnen het hertogdom Brabant. Alleen Filips II van Spanje (1527-1598) bezat meer invloed.  
Jan IV speelde een belangrijke rol in de aanloop naar de 80-jarige oorlog. Hij was lid van de Orde van het Gulden Vlies en vriend van Willem de Zwijger. Evenals de vorige Heren van Bergen op Zoom woonde ook Jan IV in het laat gotische stadspaleis Het Markiezenhof (1485).

Bergen op Zoom : stadswandeling

Op de binnenplaats van het Markiezenhof begon op 14 november de stadswandeling. Aan deze optie van het Hollandia Netwerk Evenement nam ik zelf deel. Stadsgids Jan Jongeneelen van de stichting Stadsgidsen Bergen nam ons mee door de vestingstad. Deze telt maar liefst 750 monumenten.
Het voor het Markiezenhof gelegen Beursplein herinnert aan de 80-jarige oorlog. Boven het plein staan de zinnen van het in 1577 door Valerius geschreven lied ‘’Merck toch hoe sterck’’ Even hield  Jan Jongeneelen  op met praten. Hij zong enkele zinnen van het geuzenlied. Het ontroerde me. 

Rampjaar 1747

16 oktober 1622 was niet het enige bewogen moment in de historie van Bergen op Zoom. Dat ontdek je in het Markiezenhof. Daar verbeeldt een maquette  Bergen op Zoom in 1747. In dat jaar kreeg de stad vestingwerken waardoor ze  onneembaar leek.
Dat was illusie. Op 16 september 1747 veroverden Franse troepen haar. De stad viel in handen van moordende en plunderende soldaten.
De burgers van Bergen op Zoom vertrouwden blindelings op de vestingwerken. Daardoor kon de vijand zijn slag slaan. In 1795 kwam er een eind aan het markizaat. Het Franse leger nam het Markiezenhof in beslag en maakte er een militair hospitaal van.  

Bergen op Zoom: Onze Lieve Vrouwenpoort

Het oudste monument van Bergen op Zoom is de Gevangenpoort ofwel Lievevrouwepoort (1330-1350). Ooit stond er naast deze gevangenis een Mariakapel. Vandaar de dubbele naam. Als schutspatrones beschermde Maria vooral de schippers en losse werklui aan de haven.
Bijna elke bewoner van Bergen op Zoom behoorde destijds bij het Onze Lieve Vrouwe gilde. Daaromheen ontstond de Maria-cultus. Toch was Bergen op Zoom niet altijd katholiek. Tijdens de strijd tegen Filips II verlieten veel bewoners de katholieke kerk. Van 1580 tot 1750 waren de meeste bewoners protestant,
Tijdens de Franse bezetting vluchtten velen van hen. Mensen uit omliggende dorpen namen hun plaats in. Zij waren wel katholiek evenals de huidige bewoners. Velen van hen nemen jaarlijkse deel aan de historische processie Maria Ommegang

Krabbegat

Stadsgids Jan Jongeneel stond opeens stil. Hij wees op de grond, Daar zag ik een groot plakkaat met deze tekst. ‘’Stamp hier de sjagrijn onder de grond en let ons de leut’’. 
Met het herwinnen van de katholieke identiteit keerde ook het Carnaval weer terug naar Bergen op Zoom. Deze naam verandert dan in Krabbegat.  Sinds 2007 luiden op Vastenavond  de klokken van de Sint Gertrudiskerk (1477).
De als een peperbus ogende kerk krijgt die avond een gezicht en armen. Ook draagt hij dan de traditionele vastenavondkleding. Tijdens de kindervastenavend kan de klokkentoren ook spreken en gebeurt er regelmatig iets geks met hem.

Bergen op Zoom: Marktplein

Zo wordt de Peperbus afgebeeld als een wijze oude toren die graag meedoet met de vastenavend. Vanaf het bordes van het stadhuis (1398-1403) keek ik uit over de Grote Markt. Met aan de ene kant de Sint Gertrudiskerk en aan de andere kant stadsschouwburg De Maagd.
Deze was onder de naam de Kerk van de Heilige Maagd Maria Tenhemelopneming van 1829 tot 1987 de parochiekerk van Bergen op Zoom. Na dit bezoek keerden we terug naar het Markiezenhof voor het borreluurtje en de plenaire bijeenkomst van dit Hollandia Netwerk Evenement.  

Bergen op Zoom en het Markiezenhof

Het Markiezenhof was na de slag bij Waterloo van 1815 tot 1957 een kazerne. Sinds 1987 is het Markiezenhof een museum met bibliotheek en restaurant. Zo toont ze onder meer een expositie over de verhaallijnen van Geopark Schelde Delta.
Daaruit blijkt de uniciteit van deze regio. De  overgangszone tussen rivier en zee maakt dit gebied uniek.  Daarnaast bestaat er een wisselwerking tussen natuurlijke processen en cultuurhistorie. Daarom staat GeoPark Schelde Delta staat sinds maart 2024 op de werelderfgoedlijst van Unesco

Verhaallijnen Geopark Schelde Delta

Zoals bij elk Hollandia Netwerk Evenement kregen we ook nu weer als deelnemers een goody bag. Deze bevatte onder andere het boekje ‘’Verhaallijnen Geopark Schelde delta’’. Dit noemt deze regio als een levend klimaatlaboratorium. Al miljoenen jaren verandert ze van gedaante.
Dat maakt haar tot een belangrijk studiegebied gezien de klimaatverandering van de komende decennia. ‘’Het UNESCO-label opent deuren naar internationale aandacht en wetenschappelijk onderzoek. Verder verstrekt het de regionale profilering. Ook biedt het een nieuwe dimensie in het recreatief en toeristisch aanbod,’’ stelt Jeanine Dekker van Erfgoed Zeeland.

Bourgondisch genieten

‘’Bergen op Zoom ligt daar waar Vlaanderen Nederland kust’’, stelde Letty Demmers. Als wethouder Cultuur en Erfgoed van Bergen op Zoom wees ze op het Bourgondische karakter van deze vestingplaats. Met een goed verzorgde broodjeslunch en borreluur deed het Markiezenhof deze naam alle eer aan.
Dat merk je ook aan de vele goede horeca in deze plaats. Een van hen is restaurant ‘’De Oase’’. Daar smulden we aan het eind van deze bijeenkomst van carpaccio van hertenvlees en sukade van Limousine rund. Uiteraard stonden ook aardbeien op de kaart.

Op water gewonnen grond

Op water gewonnen grond brengt hoogkwalitatieve producten voort. Dat leidt tot talloze (streek) gerechten in Geopark Schelde Delta. Sinds medio  twintigste eeuw leggen steeds meer tuinderijen rondom Bergen op Zoom zich toe op de teelt van aardbeien.
Jaarlijks viert Bergen op Zoom het culinaire festival ProefMei. Dat is een vierdaags culinair en cultuur festival. Het  staat in het teken van beleven en genieten plus proeven. Het smakenfestijn wijst op het Bourgondische karakter van Bergen op Zoom.

Links betreffende vestingstad Bergen op Zoom

• Patrick van Domburg opende de plenaire bijeenkomst van dit Hollandia Netwerk Evenement. Hij is voorzitter van Vereniging  Nederlandse Vestingsteden.
• Merlijn Kok van Stichting Verborgen Stad hield tijdens de plenaire bijeenkomst een lezing over History5D. Deze digitale reconstructies van verloren erfgoed laten locaties in al hun oude glorie herleven.
• Peter Sinke van stichting Vestingwerken van Westelijk Noord Brabant hield een lezing over fort de Roovere.
• Markiezenhof verwelkomde de deelnemers met een broodjeslunch en zorgde voor het borreluurtje.
• Tot slot genoten we van een heerlijk diner bij restaurant Oase. 
• Stadsgidsen Bergen op Zoom verzorgen o.a.. stadswandelingen en rondleidingen.
  

Wist je dat?

Wist je dat de Maria Ommegang in Bergen op Zoom jaarlijks duizenden bezoekers trekt? Grote promotor is Paul Verbeek. Als vicaris van bisdom Breda en als geestelijk adviseur van Pro Petri Sede Nederland is hij op 30 november 2024 dagvoorzitter van het  symposium Vrede begint bij jezelf.