Russisch Orthodoxe Kerk in Oekraïne mag haar geloof niet meer openlijk belijden. Op 20 augustus 2024 nam het Oekraïense Parlement daartoe een wetsvoorstel aan. Daarbij kreeg ze de steun van de Oekraïense Raad van Kerken en Religieuze Organisaties (UCCRO). President Zelenski ondertekende de wet op 24 augustus 2024. Dit wegens de steun van de Russische Orthodoxe Kerk in Oekraïne aan de Russische agressie.
Op 16 september 2023 organiseerde ik het symposium ”Waarom zouden we bang zijn?” Dit vond plaats in de Joannes de Doperkerk te Hoofddorp. De baten schonk ik aan de actie voor Oekraine van Kerk in Nood. Dit biedt steun aan projecten van de Rooms-en Grieks katholieke kerk in het door oorlog getroffen land.
Vorige week trof mij het nieuwsbericht over het door het parlement aangenomen kerkverbod voor de Russisch Orthodoxe Kerk. Ik besloot me om me te verdiepen
in deze kwestie. Ook vroeg ik Peter Broeders van Kerk in Nood om een reactie.
Russisch Orthodoxe Kerk in Oekraïne, sinds 1586
Sinds 1586 staat de Russisch Orthodoxe Kerk in Oekraïne onder het patriarchaat van Moskou. Op 5 december 2008 werd Dmitrieff Kirill (1954) benoemd tot haar patriarch. In 1992 kwam er een scheuring door het oprichten van de Oekraiens Orthodoxe Kerk onder patriarchaat van Kiev.
Daarnaast kende Oekraïne ook een auto-cefale (zelfstandige) Orthodoxe kerk Deze ontstond op 25 januari 1918 na het uitroepen van de eerste onafhankelijke Oekraïense staat.
Russisch Orthodoxe Kerk en de fusie in 2018
Verschillende orthodoxe kerkgenootschappen hielden samen op 15 december 2018 een concilie in Kiev. Dat leidde tot de Oekraïens Orthodoxe kerk. Deze kreeg de instemming van patriarch Bartholomeus van het Oecumenisch Patriarchaat van Constantinopel.
Niet elk lid van de Oekraïens Orthodoxe Kerk onder het patriarchaat van Moskou sloot zich daarbij aan. Na de fusie daalde het aantal parochianen van de kerk onder het patriarchaat van Moskou van twaalf miljoen naar acht miljoen (Bron: Redactie Kerk, ADN/KNA .) Ook werden niet alle kerkgebouwen toegewezen aan de kerk onder patriarchaat van Kiev.
Kyrill en Poetin
Zowel Kirill als Poetin willen alle orthodoxe gelovigen samensmeden tot een eenheid. Poetin noemde dat dan ook als een motief voor het binnenvallen van Oekraïne. Daarbij krijgen ze steun van sommige geestelijken in Oekraïne.
De geheime dienst van Oekraïne overmeesterde daarom op dinsdag 22 november 2022 het Pitchers Lavra-klooster. Dit is vanouds in Oekraïne het centrum van de Russisch Orthodoxe Kerk onder patriarchaat van Moskou.
Russisch Orthodoxe Kerk: onder arrest
Het Lavra-complex bevindt zich op een paar honderd meter afstand van de presidentiële gebouwen. De geheime dienst voorzag een spits van Russisch gezinde geestelijken. Via hen konden Russische militairen het regeringscentrum bereiken en een coup plegen. Ze zagen het goed. De inval leidde tot de arrestaties van diverse priesters en monniken. ‘’Deze bezaten de Russische nationaliteit. Ook hadden ze banden met de veiligheidsdiensten van de Russische Federatie“, weet Viktor Jagoen. Hij is ex-generaal van de Oekraïense veiligheidsdienst. (Bron: Raam op Rusland, Oekraïense en Belarus).
Alle risico uitsluiten
Na de inval in het Lavraklooster volgden invallen in 33 andere onder het gezag van Moskou staande kerken. Ook deze leidden tot arrestaties. Er valt daarom veel te zeggen voor het op 23 augustus 2024 aangenomen wetsvoorstel.
Op 9 juni 2023 bedankte Zelenski patriarch Bartholomeüs, de geestelijke leider van orthodoxe christenen wereldwijd, voor zijn niet-aflatende steun, gebeden voor vrede en veroordeling van de Russische agressie en misdaden.
Reactie van Kerk in Nood op verbod Russisch Orthodoxe Kerk
Peter Broeders noemt het verbod zorgelijk. ‘’Het verbieden van een kerkgenootschap geeft natuurlijk aanleiding tot vraagtekens. Met name vanuit het perspectief van de vrijheid van godsdienst’’, stelt de directeur van Kerk in Nood.
‘’Daarbij speelt de vraag hoe of zich dit verder gaat ontwikkelen. In de door Rusland bezette gebieden worden al lange tijd Oekraïense geestelijken vastgehouden. Ook worden ze belemmerd in hun pastorale taken en worden daar kerkgebouwen gesloten.’’
Vanuit het perspectief van godsdienstvrijheid
Broeders vindt een verbod op de Russisch-Orthodoxe Kerk in Oekraïne nogal ver gaan. ‘Stel dat personen vanuit deze kerkgenootschappen daadwerkelijk een risico vormen voor de staatsveiligheid. Dan nog zijn er andere wetten van toepassing die maatregelen mogelijk maken.’’
Broeders verwacht dat hiernaar gekeken zal worden in het internationale rapport over de vrijheid van godsdienst wereldwijd. Dit is een uitgave van Aid to the Church in Need (ACN). Dit rapport komt tweejaarlijks uit. Momenteel staat de uitgave gepland voor 2025.
Verbod op Russisch Orthodoxe Kerk in Oekraïne en de gevolgen
‘’Het kerkverbod zal op onze hulp sowieso weinig invloed hebben’’, zegt Broeders. ‘’Wij hebben onze handen vol aan het ondersteunen van de priesters en religieuzen uit ons eigen netwerk.’’
Kerk in Nood verleent hulp aan projecten binnen de Grieks-katholieke en rooms-katholieke Kerk. Die kloosters en parochies hebben ook veel te maken met de hulp aan IDP’s. Dat zijn Oekraïners die in eigen land als vluchtelingen leven. ‘’Zij hebben onze steun hard nodig,’’ zegt Broeders.
Paus Franciscus veroordeelt kerkverbod
Paus Franciscus staat afwijzend tegenover het verbod. Zo bleek tijdens de audiëntie van 25 augustus. Dat was daags na het ondertekenen van de wet door president Zelenski.
”Laat geen enkele kerk direct of indirect verboden worden”, sprak de paus. ”Handen af van de kerk. Iemand die wil bidden moet dat kunnen doen in zijn ”eigen” kerk. De vrijheid van gebed is onaantastbaar. Niemand kan kwaad begaan door te bidden.”
Ook de Wereldraad van Kerken stelt zich kritisch op. Ze spreekt van een mogelijk onrechtvaardig collectieve bestraffing van een gehele geloofsgemeenschap. Ook zie ze het verbod als een inbreuk op de godsdienstvrijheid.
Aid tot he Churches in Need ondersteunt onder andere het vlakbij Kiev gelegen seminarie in Vorzel. Gedreven door hoop willen de seminaristen een teken zijn van de aanwezigheid van God.
Links betreffende dit artikel over de Russisch Orthodoxe Kerk in Oekraïne
- Kerk in Nood is de Nederlandse tak van Aid tot he Churches in Need. Zij verleent financiële steun aan projecten van katholieke organisaties in Oekraïne. Zie dossier Oekraïne van Kerk in Nood.
- Op 16 september organiseerde ik in de Joannes de Doperkerk van Hoofddorp het symposium ‘’Waarom zouden we bang zijn: Kompas naar eenheid.’’ Naar mijn biografie over het leven van pater en martelaar Bernard van Klaarwater msc. De baten minus de kosten waren bestemd voor de hulp in Oekraïne van Kerk in Nood.
- Het platform Raam op Rusland, Oekraïne en Belarus, verdiept zich in de maatschappelijk, politieke en culturele ontwikkelingen van genoemde landen. Zij is partner van de Rijksuniversiteit Leiden en Clingendael.
- VRT Nieuws: Orthodoxe kerk erkent de afscheuring van de Russische kerk van de Russische Orthodoxe Kerk.
- Het Lavra klooster in Kiev is het centrum van de Russisch Orthodoxe Kerk in Oekraine.
Wist je dat?
Wist je dat Oekraïne ongeveer 37,9 miljoen christenen telt? Van hen identificeert zich 62,7% als orthodoxe christenen, 10,2% als Grieks-katholiek, 3,7% als protestant, 1,9% als rooms-katholiek en 8,7% als ‘rechtvaardige christenen’. (bron: het jaarlijkse International Religious Freedom Report van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, 6 januari 2024.)