Joseph Ratzinger (1927-2022) werd op 19 april 2005 verkozen tot paus. In oktober 1978 speelde hij een belangrijke rol bij de verkiezing van Karol Wojtyla tot paus Johannes Paulus II. Niet alleen de Heilige Geest maar ook menselijke karaktertrekken en meer spelen een rol bij het kiezen van een nieuwe paus.
Mogelijke pauskandidaten (papabili) moeten alles toevertrouwen aan de Heilige Geest. Zo mogen ze niet vertellen dat op de nominatie staan. ‘’Dat vereist van de papabile een grote mate van bescheidenheid, zelfbeheersing en schizofrenie’’ stellen Carl Bernstein en Marco Politi. Samen schreven zij het boek ‘’Zijne Heiligheid. Johannes Paulus II en de verborgen geschiedenis van onze tijd.’’
Volgens de auteurs mag een papabile zelfs zijn programma niet bespreken. Is dat echt zo? Monseigneur Jan Hendriks betwijfelt dat. ‘’Ik denk juist dat veel kardinalen zullen spreken over wat zij belangrijk vinden voor de kerk’’, stelt de bisschop van Haarlem-Amsterdam.
Joseph Ratzinger en de pausverkiezing van oktober 1978
Paus wordt een papabile niet alleen dankzij de Heilige Geest. De verkiezingen gaan gepaard met klassieke manoeuvres om eenstemmigheid te bereiken of tegenstanders dwars te zitten. Als allerbelangrijkst voor de papabile geldt: zelf buiten beeld blijven.
Zoals dat ook gebeurde bij de conservatieve kardinaal Giuseppe Siri. Als aartsbisschop van Genua leek hij de geschikte opvolger van de op 28 september 1978 overleden paus Johannes Paulus I. Siri was fel gekant tegen de hervormingen van Vaticanum II.
Hij zou het ‘’een en al chaos’’ genoemd hebben volgens de auteurs van ‘’Zijn Heiligheid.’’ Hendriks lijkt dit overdreven. ‘’Siri heeft zeker zorgen gehad, maar was niet tegen het concilie. Al kun je je inderdaad afvragen of hij de geest van het concilie wel had verstaan.’’
Joseph Ratzinger en het anit-Siri front
De openheid ten opzichte van de moderne wereld. De liturgische hervormingen. Vrijheid in theologisch onderzoek. Een oprechte ontmoeting met andere christelijke kerken en een dialoog met andere godsdiensten en zelfs een dialoog met het marxisme. Van al deze verworvenheden van Vaticanum II wilde Siri niets weten.
Daarom kwam op woensdag 11 oktober 1978 meer dan twaalf aanzienlijke kardinalen bijeen in het Frans seminarie. Samen vormden ze een anti- Siri front. Met blokkades binnen de curie wilden ze het pausschap van Siri voorkomen.
Joseph Ratzinger was een van hen. Samen met de anderen wilden hij een paus die toegewijd was aan Vaticanum II maar standvastig tegenover links.
Joseph Ratzinger en de bevrijdingstheologie
Ratzinger herinnerde de stemgerechtigden aan de kritiek van Johannes Paulus I op de bevrijdingstheologie. Deze sloot zich in Zuid-Amerika vaak aan bij de revolutionaire strijd tegen dictaturen.
Deze bezorgdheid werd gedeeld door Karol Wojtyla. Al sinds enkele jaren koesterde hij respect voor jongere en strijdvaardigere collega uit Zuid-Duitsland. Ratzinger was een briljant theoloog en uitte felle kritiek op de curie als het bestuursorgaan van de Heilige Stoel.
Joseph Ratzinger voorzag het gevaar
Tijdens Vaticanum II toonde Ratzinger zich een felle voorstander van vernieuwing. Toch doorzag hij ook het gevaar. Hij vreesde dat de kerk te progressief werd. Ze kon te veel betrokken raken bij sociale en maatschappelijke problemen.
Bovendien kon ze te veel onder de invloed komen van seculiere krachten die in en na 1968 in Europa los barstten. Daarom ook was hij geen voorstander van Siri. De tegenkandidaat van Siri was de conservatieve Giovanni Benelli, kardinaal van Florence. Beiden wilden zich sterk maken voor de verworvenheden van Vaticanum II.
15 oktober 1978
Op 15 oktober 1978 begon de strijd tussen Benelli en Siri. In de eerste ronde kregen beiden dertig stemmen. Dat was evenveel als Ugo Poletti die voorzitter was van de Italiaanse bisschoppenconferentie. Karol Wojtyla kreeg er slechts vijf
Door de ontstane impasse namen de kardinalen een belangrijk besluit. Voor het eerst sinds 450 jaar zou een niet Italiaanse paus worden verkozen. Dat was voor het eerst sinds paus Adrianus (Utrecht 2 maart 1459- Rome 14 septemberb1523).
Dat werd uiteindelijk kardinaal Wojtyla. Van de 108 kardinalen stemden er 99 voor Wojtyla. Als paus Johannes Paulus II stond hij van 16 oktober 1978 tot 2 april 2005 stond hij aan het hoofd van de wereldkerk.
Meer over paus Benedictus en mijn ontmoetingen met pausen
- Bron voor dit artikel: Carl Bernstein en Marco Politi. Zijne Heiligheid: Johannes Paulus II en de verborgen geschiedenis van zijn tijd. (Van Halewijck 1996). ISBN 9 789053 301821. Te leen in de bibliotheek. Dit geeft een indringend beeld van de geestelijke ontwikkeling van paus Johannes Paulus II. Vanaf zijn geboorte tot en met zijn latere pausschap.
- Op 23 oktober 2013 schonk ik paus Franciscus I persoonlijk mijn boek ‘’doorheen het leven, doorheen de dood.’’
- Op 24 november 2016 schonk ik paus Franciscus I persoonlijk mijn boek ‘’Omzien naar elkaar’’
- In 2005 was ik gast van het Koninklijk Nederlands Instituut te Rome. Mijn man Roel (1946-2008) en ik zaten tijdens de audiëntie op het sint Pietersplein vlakbij de paus. Dit alles wegens research voor mijn publicatie ‘’Johannes Paulus II: het zinvolle lijden van de paus.’’ (Lelystad, uitgeverij IVIO, 2005).
Wist je dat?
Wist je dat paus Johannes Paulus II samen met de Amerikaanse president Ronald Reagan en de Poolse vakbondsleider Lech Walesa een blok vormden? Hun inzet veroorzaakte mede de val van de Sowjet Unie in 1989. Volgens Bernstein en Politi dankt de paus aan de KGB (Russische veiligheidsdienst) zijn bijnaam ‘’helderziende mysticus.’’
Lees voor meer nieuws binnen de RK kerk het blog Arsacal van Mgr. J. Hendriks, bisschop van Haarlem-Amsterdam.