Minsk en de verwrongen ziel van het Wit-Russische volk

Minsk, 1986, van links naar rechts vertegenwoordigers Frankrijk, Nederland (Marianne Visser van Klaarwater), Italie, Engeland, danserses van Kalinka, Belgie. Duitsland, manager van Kalinka
Minsk, 1986, van links naar rechts vertegenwoordigers Frankrijk, Nederland (Marianne Visser van Klaarwater), Italie, Engeland, danserses van Kalinka, Belgie. Duitsland, manager van Kalinka

Minsk. Op kosten van de Russische Staat was ik daar te gast van 30 augustus t/m 20 september 1986.  Als pianiste van het Russische koor Otchizna (Vaderland) uit Amsterdam volgde ik in deze stad een opleiding aan de Hogere Muziekschool.

Minsk, volkskunst, rood is de kleur van het leven, pagina uit mijn schoolschrift
Minsk, volkskunst, rood is de kleur van het leven, pagina uit mijn schoolschrift

In Minsk was ik de enige niet in Rusland geborene in een groep van tien personen. Elk was (bege)leidster van een vrouwenkoor dat optrad met Russische volksmuziek. De zangeressen waren Russinnen die tijdens de Tweede Wereldoorlog gevangen hadden gezeten in Duitse concentratiekampen. Door te zingen overleefden ze.  

Minsk en President Michail Gorbatsjov

Na de oorlog verbood president Jozef Stalin hun terugkomst naar hun vaderland. Krijsgevangenen waren voor hem een schande. Ze hadden zich dood moeten vechten.
De vrouwen zwierven uit naar verschillende landen van Europa. Daar stichtten ze een gezin samen met hun geliefde die ze hadden leren kennen tijdens de dwangarbeid.
Wat bleef was het zingen van hun volksmuziek. President Michail Gorbatsjov zag daarin een middel om vriendschap te kweken met andere volkeren. Vandaar ook zijn uitnodiging aan mij.

Minsk en de Hogere Muziekschool

Tijdens de eerste les aan het conservatorium  leerden we het lied van de Moldavische bruiloft. Dat had dezelfde melodie als het mij bekende lied ‘’Beim Kronenwirt’.
Alleen zongen we het nu in het Russisch. Ik had de taal geleerd tijdens een tweejarige cursus aan de mavo van Hilversum. Nu was het de enige taal die we alle drie weken spraken en hoorden. Dat maakte me horendol.    

Minsk
Minsk

Wit Rusland en de Tweede Wereldoorlog

Vooral Ernst uit België herinner ik mij nog goed. Met zijn zware basstem zong hij het prachtige lied ‘’Roeskie Polje’’ (Russische aarde). De eerste keer was het kort na een les over de Tweede Wereldoorlog. In de stem hoorde ik de zucht naar vrijheid van een volk dat zwaar had geleden. De tranen sprongen me in de ogen.  
De Tweede Wereldoorlog kostte het leven van 2.230.000 Wit-Russen. Het inwonersaantal van Minsk daalde van 237.000 naar 40.000. De nazi’s walsten 209 steden en 9200 dorpen plat en doodden de bewoners. Zoals ook van het op 50 km van Minsk gelegen Chatyn.   

Chatyn

Op 22 maart 1943 werden alle 149  bewoners van Chatyn  door de Nazi’s in een schuur levend verbrand. Onder hen waren 75 kinderen jonger dan 16 jaar. De reden voor dit bloedbad was het doden van een SS-officier en twee collaborateurs.
Bij het betreden van Chatyn viel er een deken van droefheid over me heen. Op de plaats van elk in brand gestoken huis waarvan de bewoners vermoord waren, stond een urn. Ik zag mensen huilen en zwijgend legde ik de door mij meegenomen bloemen neer. 

Chatyn
Chatyn

Minsk en de legende

De volgende dag bezochten we het standbeeld van de dichter Janka Koepala (Moskou 1882 – Minsk 1942). Aan de voeten van zijn bronzen standbeeld stroomt het heldere water van een bron. Het staat symbool van het oneindige van het eeuwig leven. 
In de nacht van Koepala vlechten meisjes kransen en laten deze meevoeren met het water. Drijft de krans naar de oever dan zullen ze hun geluk vinden bij zich thuis en in hun stad. Het verder meesleuren door de stroom is een teken dat ze het verder weg moeten zoeken.

Janka Koepala

Volgens politiek gezinden behoort Janka Koepala (Moskou 1882 – Minsk 1942) tot de grootste Wit-Russische dichters van de 20e eeuw. Hij staat symbool voor de Wit-Russische cultuur tijdens het Sowjet-tijdperk. Deze stond haaks op de Poolse en Roomse cultuur zoals deze sinds de 14e eeuw heersten.
Volgens niet politiek gezinden schreef Koepala niet meer na 1927. Zijn reputatie als groot dichter zou hij vooral danken aan het niet in verzet komen. Na het in augustus 1939 gesloten niet-aanvalsverdrag tussen Hitler en Stalin werden de meeste auteurs uit Wit-Rusland opgepakt als Poolse spionnen. Er gold een verbod op alles wat de toenmalige Wit-Russische cultuur propageerde.   

Minsk, standbeeld van Jana Koepala
Minsk, standbeeld van Jana Koepala

Minsk en de invloed van Polen

Volgens sommige houdt de naam wit verband met de haarkleur of de vlaskleurige witheid van de oorspronkelijke bewoners. Volgens anderen staat het woord ‘wit voor het verlangen naar het vrije niet geknechte Rusland. Maar al te vaak  veranderde het wit in zwart als symbool van het onderdrukte Rusland.
Eind 13e eeuw kwam Wit-Rusland onder de macht van het vorstendom Litouwen. Dit sloot zich aan bij Polen en maakte met kracht Wit Rusland Pools en daarmee Rooms. Dit had vooral succes in de steden en bij de adel. Het terreurbewind van Stalin (1937-1939) maakte een eind aan deze cultuur. De ziel van het Wit-Russische volk raakte verwrongen.

Minsk City of Sun
nationaal theater
Nationaal Theater

Verder lezen over Minsk en Wit- Rusland

  • Na de bevrijding kwamen tussen de vier en vijfduizend Russinnen naar Nederland. Als Russische oorlogsbruiden bouwden ze een nieuw bestaan op.
  • In de nacht van 30 oktober 1937 werden in Minsk 132 vertegenwoordigers van de Wit-Russische culturele elite gefusilleerd, onder wie 22 auteurs. De pas in 1981 bekend geraakte moord staat bekend als ‘’De nacht van de vermoorde dichters.’’ (bron: Raam op Rusland).
  • In 1987 maakten Roel en ik met de eigen auto vanuit Weesp een grote rondreis door Rusland. Op de heenreis bezochten we ook Berlijn. 30 jaar na de val van de muur (1989) keerde ik terug.
  • Inzicht in de knoet van het sovjetisme gaf het symposium ”25 april 1945” naar het boek van Jan Oord.


Wist je dat?

Wist je dat ‘’De nacht van de  vermoorde dichters’’ ook het leven kostte van Ales Doedar (1904-1937.)? Hij schreef:
Wij durven niet eens praten en denken
Zonder groen licht uit het Kremlin.
Zwendelaars en tussenvolkse hielenlikkers
Zullen de klus zonder ons klaren.
Anno 2021 zijn deze woorden nog steeds actueel.

Als onderzoeksjournalist schrijf ik over wat me raakt in mens en maatschappij. Over de toegenomen internationale druk op de persvrijheid schrijf ik een boekje voor de populair wetenschappelijke serie Actuele Onderwerpen. Zie voor meer info de pagina AO-boekjes van Marianne Visser van Klaarwater.   

4 gedachten over “Minsk en de verwrongen ziel van het Wit-Russische volk

  1. Riny Reiken

    Ongelooflijk, de wereld draait nog door maar steeds weer ben ik geraakt door de verschrikkingen waartoe mensen (?) in staat zijn. Mensen levend verbranden, wat gruwelijk en duivels. Hoe moedig om daarheen te gaan om bloemen te brengen ter nagedachtenis aan zoveel onschuldigen. De Russische muziek zit zó diep, het is vaak pure cultuur ontstaan uit ontberingen en lijden. Het volk is trots en heeft prachtige tradities, zeker rondom geboorte, huwelijken, maar ook de dood. Er kwam in mijn inmiddels verkochte bedrijf ooit een Russisch koor zingen. Het filmpje staat op http://www.hartjemokum.nl /verhalen nummer 7 – het heet: Met de Russen zingen. Het lijkt me leuk dit te delen om de sfeer te laten proeven, en tevens ook leuk voor Marianne Visser – van Klaarwater. Zij speelde ook wel eens piano in mijn proeflokaal in Hartje Amsterdam. ‘’Music connects people”, Marianne doet het met beide, Muziek én Woorden, groet Riny

    1. Marianne Visser van Klaarwater Bericht auteur

      Dag Riny,

      Het klopt, wat je schrijft: de Russische muziek zit heel diep. Het is een en al emotie. Door te zingen overleefden de Russinnen het concentratiekamp. De emoties zaten nog steeds heel diep, merkte ik toen ik van 1982-1989 Otchizna begeleidde. De ene keer konden ze zo maar boos worden om kort daarna weer heel warm met elkaar om te gaan. Ze hadden zoveel meegemaakt en leefden eigenlijk nog steeds een beetje in angst. Ik herinner me een optreden in een zaal vol mensen met vooraan de ambassadeur en consul van de Sovjet Unie. Twee dames uit de Oekraïne zouden samen een duet zingen. Vlak voor bet optreden kregen ze ruzie met elkaar over het te zingen lied. Gelukkig kwam net toch nog goed en werd het een gezellige avond, waar Roel als vrijwilliger glaasjes wodka ronddeelde.
      Leuk verhaal en filmpje op Hartje Mokum. http://www.hartjemokum.nl /verhalen nummer 7

      1. Riny Reiken

        Wat een hilarische ervaring, en mooi dat Roel zijn Russische versnapering ronddeelde. Het plezier dáárvan was vast nog mooier dan het drinken de wodka zelf, hoewel….dat zie ik hem ook wel doen, maar wel samen met jou, en beiden met glimmend rode wangen. Wat heerlijk, die herinnering is echt om te koesteren XXX

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *