De Poolse oorlogsheld Dolek Guensberg en zijn strijdmakkers leverden een belangrijke bijdrage aan het bevrijden van Frankrijk, Nederland en België. Het Generaal Maczek Memorial herinnert hieraan. Wegens de coronacrisis is de voor eind april 2020 geplande opening uitgesteld. Eerder verscheen in 2019 het boek van Miriam Guensberg: ‘’Held zonder vaderland. Mijn vader: Pools, Joods en bevrijder.’’

De Poolse oorlogsheld Dolek Guensberg (1908-1990) getuigde niet alleen van onverschrokken moed maar ook van een onblusbare levenskracht. Hij  streed om de vrijheid van zijn volk en vaderland. Pas na de oorlog bleek dat intussen al zijn familieleden waren afgeslacht evenals de andere Joodse bewoners in zijn woonplaats Novy Targ.

Poolse oorlogsheld: na 1945 niet meer welkom

Evenals de andere Poolse oorlogshelden was ook Dolek na de oorlog niet meer welkom in Polen. Integendeel: onder de dictator Stalin zette hun holocaust zich voort maar nu in hun eigen land. Joden werden op gruwelijke wijze vermoord of gevangen gezet in Poolse concentratiekampen.
Ze sloegen op de vlucht. Verloren hun nationaliteit. Dolek Guensberg behield zijn humor, levenskracht, liefde en alles wat hem tot een goed mens maakte. Hoe? Dertig jaar  na zijn dood ging Miriam Guensberg op zoektocht naar het antwoord.  In oktober 2019 verscheen haar boek: ‘’Held zonder vaderland. Mijn vader: Pools, Joods en bevrijder.

Poolse oorlogsheld niet erkend

Stom verbaasd lees ik over het drama dat Polen na de oorlog trof.  In 1945 vonden respectievelijk van  4 tot 11 februari 1945 en op 8 mei 1945 conferenties plaats in Jalta en Potsdam. Deelnemers waren de grote drie die de Nazi’s hadden verslagen. Te weten: Amerika, Engeland en Rusland.
‘’Tijdens deze conferenties werd Polen geofferd aan Stalin’’, schrijft Miriam Guensberg. 
Hun sterren raakten verbleekt en vertrapt. In de historie van Nederland bleef de betekenis van de Poolse oorlogsheld Dolek Guensberg en zijn landgenoten lange tijd onbelicht. Ingedeeld bij de Britse divisie werden ze lange tijd aangezien voor ‘’Tommies’’.
Pas op 24 juni 1963 kwam er een Pools Militair ereveld en wel in het door de Polen bevrijde Breda. Op 27 oktober 1997 vond de opening plaats van het generaal Maczek museum.  Toch rept bijna geen geschiedenisboek over het opofferen van Polen aan Stalin en de door hem gepleegde wreedheden.

Poolse oorlogsheld en het onrecht

Ik verdiep me verder en lees in het boek en elders over al het onrecht dat Polen is aangedaan.
● In 1939 werd Polen van twee kanten aangevallen. Na de slag om Westerplatte (1 september 1939) veroverden de Duitsers met een bliksemoorlog West–Polen. Na het tekenen van het Molentov-Rippentroppact  als een niet aanvalsverdrag tussen Rusland en Nazi-Duitsland veroverden de Russen het Oosten van Polen.  Er vielen elf miljoen doden, waarvan drieënhalf miljoen Poolse Joden. Polen werd The Killing fields van Europa.
● Bij terugkomst in zijn geboortedorp Novy Targ bleek dit geheel te zijn uitgemoord. Op 30 augustus 1942 was zijn gehele familie met al hun andere Joodse dorpsgenoten vermoord. Alleen zijn ene broer leefde nog. Deze had gevangen gezeten in een concentratiekamp.

Poolse oorlogsheld en de hel onder Stalin

● Na de Tweede Wereldoorlog was Polen geofferd aan Stalin. De overlevenden van de Shoah kwamen in een hel aangewakkerd door een ongekend antisemitisme.  Na al hun strijd waren ook de Joodse veteranen niet meer welkom in hun eigen land. Onder hen was ook Dolek Guensberg.
● Veertien maanden na het eind van de Twee Wereldoorlog werden in Kielce eenenveertig Joden op gruwelijke wijze  vermoord en raakten tweeëntachtig verwond. Reden? Ze werden verdacht van het ontvoeren van een vermist jongetje.
Na deze pogrom volgde een massale uitstroom van Joodse Polen. Ze hadden in eigen land niets meer te zoeken. Liepen daar gevaar.  Raakten ontheemd en stateloos. Ze werden niet begrepen, want ze zwegen over hun lijden.  

Het zwijgen van een Poolse oorlogsheld

De feiten  raakten verzwegen, verdrongen ook door de Poolse oorlogsheld Dolek Guensberg. Hij  verschool de pijn  in zijn stilzwijgen. Een paar jaar voor zijn overlijden liet hij iets los tijdens een toespraak.
Hij vertelde over zijn strijd in de oorlog: ‘’Ik wilde sterven om mijn familie en mijn land te bevrijden van de hel op aarde. Tijdens de bevrijding van Dorst raakte ik  tot over zijn oren verliefd op  Milleke. ’Het was een wedergeboorte, de verlokking van een nieuw bestaan. Ik wilde in leven blijven.’’
Ze kregen een gelukkig huwelijk. Na geslaagd te zijn voor zijn Nederlandse artsendiploma ontwikkelde hij zich tot een van de eerste Nederlandse anesthesisten.
Het Nederlands Tijdschrift van Geneeskunde plaatste na zijn overlijden een Im Memoriam. Het eindigt met het benoemen van Guensberg als een rustige, erudiete man met een fijn gevoel voor nuances.
’’Hij leefde in de overtuiging, dat door het bevorderen van vriendschap over de barrières van volken en staten heen de wereld meer leefbaar zou worden. In Nederland had hij zich een volwaardige plaats verworven en hij voelde zich thuis in zijn tweede vaderland. Wij zullen hem missen. ‘’

Het zwijgen ontrafeld

Maar wat school er achter al dat zwijgen? Miriam Guensberg neemt me als lezer mee op haar zoektocht. De reis begint op pagina 62 bij de voordeur van het gymnasium in Novy Targ.
Zoals zijn vader stelde:  ‘Er is een ding dat niemand je kan afnemen. Dat is je opleiding en de kennis die je vergaart.’’ Na zijn eindexamen ging  Dolek vol vertrouwen de toekomst tegemoet. Zijn diploma met uitmuntende cijfers droeg hij in zijn koffer altijd bij zich. .  
Vier pagina’s eerder las ik  over de melancholische Poolse tango. ‘’Hij moet de dans geleerd hebben op het krakende parket van Novy Targ’’, stelt Miriam. Haast op het ritme van deze wervelende dans schrijft ze over dat  jongenshart dat zich nog niet op die ene wil richten. Maar het lijkt wel alsof Dolek haar toeroept om hier vooral vanaf te blijven. Ze aarzelt, maar zet door.

Miriam Guensberg en de liefde voor haar vader

Miriam ziet de liefde voor haar vader verwoord in de laatste strofe van het gedicht van de Poolse dichteres Wislawa Szymborska:
Dus je bent er? Recht uit het nog afgewende ogenblik?
Er zat een maas in het net en jij kroop erdoor?
Ik kan mijn verbazing niet op, kan mijn zwijgen niet op
Luister, hoe snel je hart in mij klopt
Vanaf dat moment duikt Miriam echt de diepte in. 

Miriam Guensberg, dochter van een Poolse oorlogsheld

• Miriam Guensberg schrijft, geeft onder andere lezingen en bezoekt schoolklassen.   
• Miriam Guensberg: Held zonder vaderland. Mijn vader: Pools, Joods en bevrijder, Amsterdam, uitgeverij de Kring, 192 pagina’s, € 19,99. ISBN 9789462971509 Een Informatieve en verbijsterende biografie  met aangrijpende fragmenten.  
• In Memoriam Dolek Guensberg:  het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 18 maart 1990  
• De Poolse portretfotografe Ewa Cwikla woont al 33 jaar in Nederland. Ze noemt het verschil tussen Nederland en Polen ”een wereld van verschil”.

Wist je dat?

Wist je dat Polen in de Middeleeuwen Paridisum Iudaeorum heette? Dat betekent: Het Joodse Paradijs. Het was een toevluchtsoord voor in eigen land vervolgde Joden. In Polen bouwden ze een rijke cultuur op. De Nazi’s en Stalin wisten daarvan alle sporen uit en vernietigden het totale volk. , 

Kijk voor meer info en mooie boeken op de website van uitgeverij De Kring.