Maar liefst 660.000 Japanners bezochten in 2017 in Tokio en Osaka een expositie met werken van Jeroen Bosch en Breugel. Nu is deze expositie tot en met 21 mei te zien in Museum Boijmans Van Beuningen. Tijdens mijn bezoek zocht ik een antwoord op de vraag: waarom raakte Japan zo gefascineerd door ”De Toren van Babel”?
Waarom bouwen mensen torens? Van de Toren van Babel tot de toren van Trump blijkt het vooral te gaan om prestige. Anders dan de Trump Toren ontleent de Toren van Babel haar bestaan aan de Bijbel en wel aan Genesis hoofdstuk 12.
Toren van Babel volgens Genesis 12:1-9
Op een grote muur staat in de expositie” BABEL- Oude meesters terug uit Japan” de Bijbeltekst Genesis 12: 1-9 in diverse talen te lezen. “Laten we een stad bouwen waarvan de top tot in de hemel reikt. Laten we er zo voor zorgen dat iedereen ontzag voor ons heeft. Dan zullen we niet verspreid raken over de hele wereld.
Maar de Heer zei: ‘’Ze zijn nu nog één volk met één taal. Niets zal onmogelijk voor hen zijn. Dat is nog maar het begin van al hun plannen. Laten we naar beneden gaan en haar taal in de war maken, zodat ze elkaar niet meer begrijpen. De mensen noemden de stad Babel (=verwarring).’’
De Japanse fascinatie voor de Toren van Babel
De Japanse fascinatie voor ”De Toren van Babel” komt niet voort uit hun ontzag voor God. Het op het christendom gebaseerde Nederland en het van het Shintoïsme doordrongen Japan is een wereld van verschil. In Japan is slechts 1% van de bevolking christen.
De Japanse fascinatie voor “”De Toren van Babel” komt voort vanuit hun eigen levenssituatie. Volgens het Shintoïsme hebben alle objecten in de natuur een ziel. . Alles is ‘’kami’’ ofwel de weg der Goden. In schoonheid maar ook in bedreigingen stijgt deze uit boven het menselijk vermogen.
De Toren van Babel stemt Japanners tot nadenken
In Tokyo leven de bewoners in een voortdurende angst voor een steeds naderbij komende aardbeving. In hun grotendeels uit wolkenkrabbers bestaande stad met 13 miljoen inwoners zal de chaos niet te overzien zijn. “De Toren van Babel” stemde hen tot nadenken over hun eigen situatie. Voor hen is ”De Toren van Babel” levensecht.
Dat maakt nieuwsgierig naar de betekenis van deze toren. De Japan Times van 20 juni 2017 kwam tot een verrassende visie. De door Bruegel geschilderde Toren van Babel wijst niet op een spraakverwarring maar juist op harmonie tussen mensen. ‘’Want’’, zo stelt Japan Times, ‘’waarom zou Breugel er anders een haven achter hebben geschilderd?’’
Toren van Babel en de visie van wetenschapper Salomon Kroonenberg
Deze Japanse conclusie komt min of meer overeen met die van de Nederlander Salomon Kroonenberg (1947). Met ”De Toren van Babel” als leidraad deed hij onderzoek naar de menselijke veeltaligheid. Uit zijn onderzoek bleek ”De Toren van Babel” destijds te staan in het huidige Irak. De plaats bevond zich aan de Eufraat ongeveer 80 km ten zuiden van Bagdad. Voor het eerst staat de stad vermeld op een kleitablet uit 2400 voor Christus.
Maar ook leidde het onderzoek tot een andere conclusie dan het Bijbelverhaal. Het bouwen van ”De Toren van Babel” leidde niet tot een Babylonische spraakverwarring, In tegendeel. Het bouwen droeg juist bij aan het ontstaan van een gemeenschappelijk taal.
Voor 1100 voor onze jaartelling kende Babylon meerdere talen. Door het bouwen van de toren ontstond er tussen al die anderstaligen noodgedwongen een gemeenschappelijke taal om elkaar te begrijpen. Zo ontstond het Aramees.
De Toren van Babel volgens de visie van Japanse striptekenaar en filmmaker Otomo
Wat gebeurde er op de binnenplaats van ”De Toren van Babel”? Voor een antwoord op deze vraag vormde de Japanse filmregisseur Katsuhiro Otomo en de kunstenaar Kasuke Kawamura zich een beeld.
Zij reisden naar het Colosseum in Rome, de inspiratiebron van Bruegel. Ook bezochten ze twee versies van Bruegels schilderij in Rotterdam en Wenen. Dat leidde tot een eigen, zeer nauwkeurige, weergave van de binnenzijde van ”De Toren van Babel”.
Om de kleuren het perspectief van het bouwwerk tot op elk bouwsteentje kloppend te krijgen maakte Kawamura 25.000 beeldbewerkingen. ‘’Het is het grootste wat ik ooit gemaakt heb’’ merkte hij op tijdens de opening van ”BABEL- oude meesters terug uit Japan” in Museum Boijmans Van Beuningen op 9 februari.
Breugels Toren van Babel bewerkt
Voor de kleuren gebruikten de kunstenaars door Bruegel zelf toegepaste pigmenten, zoals loodwit en vermiljoen. Daarnaast werkten ze ook met print van inkt jet op flinterdun Japans eikenhoutenpapier. De kleuren van de inkjet prints zijn met fotoshop in balans gebracht.
Om de binnenkant in beeld te brengen hakte Otomo een stuk uit de toren zoals bij het aansnijden van een taart. De monsters komen uit Bruegels ‘’de val van de opstandige engelen.’’ De vis in het midden komt uit Bruegels ‘’de grote vissen eten de kleinen op’’.
De Toren van Babel; in woord en beeld
”De Toren van Babel” is te zien in de expositie ”BABEL: oude meesters terug uit Japan.” Te zien tot en met 21 mei 2018 in Museum Boijmans van Beuningen. Het verhaal speelt zich af in de Nederlanden tijdens de overgang van Middeleeuwen naar Renaissance, dus een tijdbestek van ca 120 jaar.
●Speelse kant van Babel. Verzot op spelletjes en creativiteit leidde ”De Toren van Babel” in Japan tot allerlei gadgets. Tijdens de expositie ”BABEL – oude meesters terug uit Japan” zie je hiervan allerlei voorbeelden. Zoals een toren van Babel, gemaakt van 46.000 Lego-steentjes gemaakt door Lego Studentenvereniging van de Universiteit van Tokyo. Ook zijn er touchscreens om ”De Toren van Babel” tot in detail te bekijken.
●Kunst van formaat: De Collectie XL, vanaf de jaren 50. Een selectie van de allergrootste werken van het Museum Boijmans van Beuningen. Met o.a. de vierkante auto (2010) van John Körmeling.
●Kroonenberg: de binnenplaats van Babel.In zijn boek de Binnenplaats gaat Kroonenberg op zoek naar het verband tussen landschap en taal. De held van het boek is Kroonenbergs grootvader die maar liefst veertien talen sprak. Zelfs in het concentratiekamp Theresienstadt zat hij nog Russisch te leren.
● De toren van Babel behoort tot Unesco’s Werelderfgoed. Het Prins Claus fonds maakt zich sterk voor het herstel van het tijdens de oorlog vernielde erfgoed in Irak.
Wist je dat?
Wist je dat museumnacht op 3 maart in Rotterdam in het teken staat van ”BABEL – oude meesters terug uit Japan” en van ”Kunst van formaat”? Er zijn optredens van dans-muziek-spoken geïnspireerd door werken in de tentoonstellingen. In de bouwplaats is een bouwwedstrijd en enorme kleurplaten van “”De Toren van Babel” om zelf in te kleuren.
Kijk voor meer informatie over Babel en andere exposities op de website van Museum Boijmans van Beuningen.