Maternity.(Moederschap) Zo heet de expositie in Galerie PS20 in Apeldoorn over Maternity met werken van de Arubaanse kunstschilder Gustave Nouel. Op mijn verzoek illustreerde hij mijn boek ‘’het geloof van Oranje: verbondenheid, vrijheid en tolerantie’’. Op het verzoek van Gustave praat ik n.a.v. de expositie Maternity op 9 januari 2016 om 19.00 uur over ‘Maternity’ binnen het Huis van Oranje. (Tekst © Marianne Visser van Klaarwater)
Ik kijk naar het werk van Gustave Nouel met daarop een zwangere vrouw op een stoel. Ze straal verwachting uit, maar ook hoop en misschien is ze ook wel nieuwsgierig. Verborgen voor de buitenwereld draagt ze haar kind in zich. Nog even en dan mag ze het baren, Dan zal ook de buitenwereld dit kind kunnen zien.
Of ze zich echt zo voelt, weet ik niet. Zelf baarde ik nooit een kind. Wel valt het publiceren van een boek wellicht een beetje te vergelijken met het bevallen van een kind. Maandenlang en in mijn geval jarenlang ontstaat iets wat alleen jij mag voelen, tegenwoordig met behulp van echoscopie ook mag zien, wat voor de buitenwereld verborgen blijft. Tot het moment waarop je het vrij geeft aan de wereld.
Eerste huwelijksnacht
Maternity. Ongetwijfeld weten de vrouwen binnen het Huis van Oranje wel hoe het voelt om echt te bevallen van een kind. Eigenlijk zijn het ook gewoon mensen. Zoals jij en ik. Alleen zijn ze geboren in een ander soort wiegje. Daardoor verlopen de eerste huwelijksnacht, bevalling, en doop bij hen soms wat anders.
Neem nu Willem II en Maria Stuart, dochter van koning Karel I. Hij was 14 en zij slechts 9 wanneer ze met elkaar trouwen. Ze zijn aan elkaar gekoppeld door Amalia van Solms, de vrouw van Frederik Hendrik. Om het Huis van Oranje-Nassau meer aanzien te geven koppelde ze haar kinderen aan troonpretendenten van Europese vorstenhuizen.
Seksuele genoegen leidt tot Maternity
Omdat Karel I zo goed als blut is, laat hij zijn dochter trouwen beneden haar stand. Door dit huwelijk hoopt de Engelse koning bovendien de burgeroorlog, die in zijn land op uitbreken staat, te bezweren.
Meer moeite heeft hij met het seksuele genoegen dat leidt tot maternity Wanneer het huwelijk in 1641 wordt voltrokken, mogen de kinderen met elkaar de bedstee in, maar daarom heen staat bijna de gehele Koninklijke hofhouding. Na een kwartier worden de kinderen van elkaar gescheiden. Gezien de jeugdige leeftijd moeten ze de eerste jaren van hun huwelijk ieder apart slapen. Samen krijgen ze slechts één zoon: Willem III (1650-1702).
Willem III
Deze Willem III zal koning van Engeland worden door te trouwen met koningsdochter Mary II, dochter van koning Anders dan zijn streng katholieke schoonvader Jacobus II wil Willem III iedereen vrij laten in zijn geloof. Daarom zien de Engelsen liever zijn dochter en Willem III op de Engelse troon.
Intussen probeert Jacobus II vergeefs zijn dochter te bekeren tot het katholieke geloof. Hij stuurt haar katholieke boeken en geschriften, maar ze laat weten niet geïnteresseerd te zijn. Evenmin als haar man, aan wie ze de begeleidende brieven laat lezen.
Spraakmakende bevalling maakt Maternity dubieus
Diep in haar teleurgesteld verkondigt Jacobus II op 1 juni 1688 dat zijn vrouw Maria Beatrice bevallen is van een zoon. Niet langer gaat de troonopvolging naar zijn Anglicaanse dochter Mary II maar naar zijn katholieke zoon. Bijna niemand gelooft hem. Volgens mensen aan het hof smokkelden ze een zuigeling via een beddenpan in haar bed. Er klinkt geen enkel saluutschot, of juichkreet.
Doop vol symbolen
Het kind zal wel naar de verdoemenis zijn gegaan. Zo niet Willem van Oranje. Om er voor te zorgen dat de duivel hem mee zou nemen, werd hij kort na zijn geboorte gedoopt. De doop bevatte enkele roomse elementen en symbolen.
Plechtig bracht een stoet de baby naar het doopvont, voorafgegaan door twee rijen van drie edelknapen. Elke rij droeg een kaars als teken van het Licht der wereld en de Geest die de mens aanzet tot goede werken. Kort na aankomst trad de priester binnen en sprak een formule uit om boze geesten af te zweren. Om de pas geboren Willem vruchtbaar te maken werd er wat zout in het doopwater gestrooid.
Vruchtbaar werd Willem van Oranje. Totdat aan de familietak Nassau-Dillenburg een eind kwam door de kinderloosheid van stadhouder-koning Willem III. De dynastie werd toen voorgezet in de tak Nassau-Dietz, een Friese tak.
Maaike Meu: Maternity voor het gewone volk
Ons huidig vorstenhuis stamt dus niet af van Willem van Oranje maar van de Friezen met als stammoeder Maria Luisa van Hessen-Kassel. De Friezen noemden haar liefdevol Maaike Meu, ons moederke.
Maria was het liefst ongehuwd gebleven. Van kinds af aan sprak het kloosterleven haar veel meer aan dan een huwelijk, maar in 1709 trouwde ze met Johan Willem Friso. Haar vader stond in hoog aanzien bij het Huis Oranje Nassau, want hij vocht mee met Willem III in zijn strijd tegen de Franse koning Lodewijk XIV. Zeven weken vóór de geboorte van hun zoon Willem IV (1711-1731) verdrinkt Willem Friso op 14 juli 1711. Hoewel Maria Louisa geen politieke macht ambieerde, nam ze het regentschap op zich voor Willem IV. Zij voelde zich vooral begaan met het lot van de gewone man.
Begaan met het volk
Op haar 70e wordt ze opnieuw regentes maar nu voor haar kleinzoon Willem V door het overlijden van Willem IV in 1751 en diens regentes Anna van Hannover in 1759. Begaan met het volk toont Maaike Meu zich een echte moeder voor hen. Tekenend voor haar karakter zijn haar laatste levensdagen. Op Palmpasen 1765 bezoekt ze de Grote Kerk van Leeuwarden en begroet na de dienst zoveel mogelijk kerkgangers. Op paaszaterdag krijgt ze een beroerte. Om de Paasvreugde van de mensen niet te bederven, houdt ze haar ziekte geheim. Op tweede paasdag, 9 april 1765, slaapt ze voorgoed in. Ze is dan 77 jaar. Enkele weken later wordt ze bijgezet in de bovengrondse kapel van de grafkelder van de Friese Nassau’s in de Grote Kerk van Leeuwarden.
Maternity: zorgen voor
Maternity, Een gevoel van zorg zoals een moeder dat voelt voor haar kind. Of een koningin voor haar volk. Zoals koningin Wilhelmina tijdens de watersnoodramp in 1916. Intens meelevende met hun verdriet bezoekt Wilhelmina haar getroffen onderdanen. “Het leed maakte diepe indruk op mij. Iedere nacht als ik thuiskwam hoorde ik nog het ritme, waarmee de deinende golven deuren en ramen binnenstroomden om het volgende ogenblik weer terug te vloeien, en het geklepper op die maat van de open- en dichtslaande deuren. Op wat eens de straten waren, dreef het huisraad troosteloos rond, ja, alle bezittingen van de bewoners. Met dat beeld voor de geest, ging men zichzelf verwijten in een goed bed en mooi huis te liggen.”, schreef ze in ‘Eenzaam maar niet alleen.’
Bernhard
Maternity: een moeder laat haar kind nooit los. Ook niet als ze overleden is. Zo dacht prins Bernhard. In een interview vertelde hij destijds: “Mijn moeder heeft haar moeder gezien terwijl zij al gestorven was. Ze kwam plotseling de kamer binnen om mijn moeder een goede nachtrust te wensen. Die dingen bestaan gewoon. Als je dat ontkent dan ben je gek. Er is meer in het leven dan wij vermoeden.”
Intussen verweet Bernhard dat zijn vrouw Juliana onder invloed stond van Greet Hofmans. Ten onrechte, zoals ik aantoon in mijn boek met zijn fraaie door Gustave Nouel gemaakte portretten, een kunstproject op zich.
Juliana
Als een moeder was Juliana voor haar volk. Ze leefde intens met hen mee. Door zich eenvoudig te gedragen verkleinde ze de afstand tussen volk en troon. Juliana’s medemenselijkheid raakte het Amerikaanse volk diep in zijn hart. Het noemt haar eerder ‘een warme moeder van een oer-Hollands gezin’ dan een koningin.
Beatrix
Maternity. Ook als je als moeder er alleen voor staat. Zoals koningin Beatrix, Door de ziekte van Claus stond zij er zowel als moeder van een gezin met opgroeiende kinderen als moeder van het land vaak alleen voor. Toch bood ze steeds een luisterend oor aan een ieder in nood.
Bij al het troosten van anderen, sprak Beatrix nooit over de ziekte van Claus. Ze klaagde niet, maar droeg haar kruis moedig in vertrouwen op God. Ook in haar kersttoespraken liet ze de eigen problemen rusten. Alleen na het overlijden van haar echtgenoot (6 oktober 2002) wijdde ze een drietal zinnen aan haar eigen gezin. Ze noemde het jaar “diep ingrijpend waarin alle fasen van het leven in bruiloft, geboorte doop en dood aan ons zijn voorbijgegaan.”
Maternity. Ik kijk weer naar die prachtige werken van Gustave Nouel. Lief, zorgzaam, warm, die ene arm om je heen wanneer je het moeilijk hebt, dat luisterende de oor. Ongeacht of je nu wel of geen vorstin bent, Maternity, een kostbare schat om je aan te koesteren.